Fréttablaðið - 04.02.2012, Blaðsíða 12

4. febrúar 2012 LAUGARDAGUR12
Íslensku lífeyrissjóðirnir
töpuðu meiri fjármunum á
bankahruninu en það kost-
aði að reka íslenska ríkið á
árinu 2008. Þorri tapsins er
tilkominn vegna hlutabréfa
og skuldabréfa. Það gæti
aukist ef gjaldmiðlavarnar-
samningar verða gerðir upp
á öðru gengi en þeir eru
bókfærðir á.
Samtals töpuðu íslensku lífeyris-
sjóðirnir 479,7 milljörðum króna á
árunum 2008-2010. Rúmlega 40%
af tapinu er vegna eignar í hluta-
bréfum íslenskra félaga sem varð
að engu við bankahrunið haustið
2008. Þá tapaðist annað eins vegna
skuldabréfa útgefnum af fyrir-
tækjum, bönkum og sparisjóðum
sem fengust aldrei greidd. Þetta
kemur fram í úttekt á fjárfestinga-
stefnu, ákvarðanatöku og laga-
legu umhverfi lífeyris sjóðanna
í aðdraganda bankahrunsins.
Skýrsla í fjórum bindum byggð á
úttektinni var gerð opinber í gær.
Andi samfélagsins
Í skýrslunni segir að það verði
„að gæta þess hvaða andi ríkti
í íslensku fjármálalífi á þessum
tíma, sem stjórnaðist af áhrifum
fjárfestinga- og viðskiptabank-
anna, viðhorfum stjórnmálaleið-
toga, máttleysi eftirlitsstofnana og
þeirri stefnu Seðlabanka Íslands
að halda gengi krónunnar uppi á
meðan stætt var án þess að tryggt
væri að aðrir kraftar efnahagslífs-
ins væru því samstíga. Í þessu sam-
bandi má nefna að þessi andi hneig
miklu frekar að því að efla útrás
íslensku bankanna en að draga úr
henni. Nægir að nefna þá staðreynd
að stjórnvöld skipuðu á árunum
fyrir hrun nefnd undir formennsku
þáverandi stjórnarformanns KB
banka, sem hafði það hlutverk að
kortleggja möguleika Íslands á að
verða alþjóðleg fjármálamiðstöð.“
Umræddur stjórnarformaður var
Sigurður Einarsson.
Mikið tap vegna Existu og Baugs
Í skýrslunni er fjallað sérstak-
lega um tvo fyrirtækjahópa, Baug
Group og Existu, og aðila tengdum
þeim. Þar segir að það sé „eftir-
tektarvert að tap lífeyrissjóðanna
vegna fjárfestinga þeirra í þess-
um tveimur fyrirtækjahópum er
um 64% af hluta- og skuldabréfa-
eign sjóðanna og 52% af heildartapi
allra sjóðanna“.
Exista var að stærstum hluta í
eigu bræðranna Lýðs og Ágústs
Guðmundssona, sem stýrðu enn-
fremur félaginu. Exista var síðan
stærsti eigandi Bakkavarar Group,
Kaupþings, Lýsingar og Skipta hf./
Símans hf. Samtals kostuðu fjár-
festingar í skulda- og hlutabréfum
þessa fyrirtækjahóps íslensku líf-
eyrissjóðina 170,9 milljarða króna.
Það gerir um 44% af heildartapi
sjóðanna á bankahruninu.
Baugur Group var, beint eða
óbeint, stærsti einstaki eigandi
Glitnis banka þegar hann féll.
Tap lífeyrissjóðanna vegna Baugs
Group, sem var stýrt af Jóni
Ásgeiri Jóhannessyni, var 77,2
milljarðar króna. Hlutdeild Baugs
Group og tengdra aðila í tapi
sjóðanna var því um 20%, þar af
var um 12,3% einvörðungu vegna
Glitnis. thordur@frettabladid.is
NÝ SKÝRSLA UM STARFSEMI LÍFEYRISSJÓÐANNA Í AÐDRAGANDA HRUNSINS
Innlend hlutabréf
Skuldabréf banka
og sparisjóða
Skuldabréf
fyrirtækja
Gjaldmiðlavarnar-
samningar*
Innlendir
hlutabréfasjóðir
Innlendir
skuldabréfasjóðir
Erlend verðbréf
Innlend veðskuldabréf
Framtakssjóðir
479.685
milljónir
Heildartap lífeyrissjóðanna 2008-2010 Áætlað tap sjóðanna á hlutabréfum
2008-2009
* TAP VEGNA GJALDMIÐLAVARNARSAMNINGA MIÐAR VIÐ UPPGJÖRSGENGIÐ 175.
ÓVISSA RÍKIR ENN UM Á HVAÐA GENGI SAMNINGARNIR VERÐA GERÐIR UPP.
HLUTABRÉF Í EXISTA, BAKKAVÖR OG KAUPÞING, SEM ERU SKILGREINDIR SEM TENGDIR
AÐILAR, NEMA 65% AF TAPINU.
80
70
60
50
40
30
20
10
milljónir
K
aupþing banki hf. 40%
(af heildartapi)
B
akkavör hf. 14%
Exista hf. 11%
Landsbanki
Íslandsf. 11%
G
litnir banki hf.
10%
Straum
ur
B
urðar ás hf. 4%
Ö
nnur félög
10%
Útgefandi upphæð hlutfall af heildartapi
Exista hf. 14.045 15,60%
Landic Property hf. 12.220 13,50%
Bakkavör Group 10.590 11,70%
Samson ehf. 9.375 10,40%
Avion hf/HF Eimskipafélag Íslands hf. 8.733 9,70%
Stoðir hf./FL Group hf. 6.408 7,10%
Baugur Group hf. 4.818 5,30%
Atorka hf./Jarðboranir hf. 4.784 5,30%
Egla hf. 2.962 3,30%
Moasic Fashions hf. 2.427 2,70%
Teymi hf./Kögun hf. 2.332 2,60%
Milestone 2.179 2,40%
Nýsir hf. 2.175 2,40%
N1 hf./Olíufélagið hf. 1.744 1,90%
Önnur félög 5.528 6,10%
Samtals 90.317 100%
Útgefandi upphæð Hlutfall af heildartapi
Glitnir banki hf. 26.870 26,80%
Straumur Burðarás hf. 18.766 18,70%
Kaupþing banki hf. 16.253 16,20%
Byr sparisjóður 10.238 10,20%
SPRON hf. 9.295 9,30%
Landsbanki Íslands hf. 8.633 8,60%
VBS Fjárfestingarbanki hf. 3.347 3,30%
Sparisjóðurinn í Keflavík 2.847 2,80%
Sparisjóðabankinn/Icebank hf. 1.677 1,70%
Sparisjóður Mýrarsýslu 1.432 1,40%
Sparisjóður Vestmannaeyja 217 0,20%
Sparisjóður Hafnarfjarðar 227 20,00%
Arion v/Sparisjóður Mýrarsýslu 120 10,00%
Sparisjóður Vestfirðinga 98 0,10%
Önnur fjármálafyrirtæki 67 10,00%
Samtals 100.111 100%
Afskriftir/niðurfærslur fyrirtækjaskuldabréfa
2008-2010
Afskriftir/niðurfærslur bankaskuldabréfa 2008-2010
ALLAR UPPHÆÐIR ERU Í MILLJÓNUM KRÓNA. HEIMILD: ÚTTEKT Á LÍFEYRISSJÓÐUM Í AÐDRAGANDA BANKAHRUNSINS
Töpuðu tæpum 500 milljörðum á hruninu
Úttektarnefndin áætlar tap lífeyrissjóðanna vegna
gjaldmiðlavarnasamninga um 36,4 milljarða króna. Sú
upphæð miðar við að allir samningarnir verði gerðir upp
miðað við gengisvísitöluna 175, líkt og gert er ráð fyrir í
ársskýrslum sjóðanna. Auk þess er þegar búið að taka
tillit til mögulegrar skuldajöfnunar sjóðanna við þá banka
sem þeir gerðu gjaldmiðlavarnarsamninga við. Lands-
bankinn hefur þegar náð samkomulagi við lífeyrissjóðina
um uppgjör samninganna. Deila þeirra við þrotabú Glitnis
og Kaupþings vegna þessa uppgjörs er nú á leið fyrir
dómstóla.
Tapið gæti þó orðið mun hærra ef ítrustu kröfur
þrotabúa gömlu bankanna verða samþykktar fyrir dóm-
stólum. Í upplýsingum sem forsvarsmenn lífeyrissjóðanna
veittu blaðamanni sumarið 2011kom fram að þá yrði
tapstaða á samningunum upp á 120-130 milljarða króna.
Á móti myndi virði þeirra skuldabréfa sem hægt er að
nota til skuldajöttfnunar hækka í um 50 milljarða króna.
Því gæti hreint tap orðið 70-80 milljarðar króna. Vert er
að taka fram að þær tölur reikna með að samningar við
Landsbankann séu óuppgerðir, en þeir eru um þriðjungur
af skuldinni.
Í tilkynningu frá stjórn Lífeyrissjóðs verzlunarmanna,
sem send var út í síðustu viku vegna ákvörðunnar hennar
um að undirbúa málshöfðun vegna samninganna, kemur
fram að um hafi verið„að ræða tvíhliða samninga þar sem
vangeta bankanna varð algjör til að standa við sínar skuld-
bindingar eigi síðar en við fall fyrsta viðskipta bankans 7.
október 2008. Þá hafa verið færð efnisleg rök fyrir því
að ákveðnir stjórnendur hinna föllnu banka hafi hagað
sér með þeim hætti að allar líkur séu til þess að þeir hafi
skaðað hagsmuni lífeyrissjóðsins með ólögmætum hætti.
Þannig hafi framganga þessara aðila á verðbréfamarkaði
og gjaldeyrismarkaði orðið til þess að veikja krónuna með
óforsvaranlegum hætti“.
Afleiður: Tapið gæti orðið mun meira
Heildartap lífeyrissjóðanna á skuldabréfum fyrirtækja var
90,3 milljarðar króna á árunum 2008 til 2010. Úttektar-
nefndin kemst að þeirri niðurstöðu að „verulegar brotalamir“
hafi verið á útgáfu slíkra bréfa hérlendis fyrir bankahrun
sem hefðu bakað lífeyrissjóðunum, og öðrum fjárfestum,
„gríðarmikið tjón“.
Því til viðbótar töpuðust um 100 milljarðar króna vegna
skuldabréfa sem útgefin voru af bönkum og öðrum fjármála-
fyrirtækjum. Um 72% þess taps voru vegna skuldabréfa sem
útgefin voru af Glitni, Straumi Burðarás, Kaupþingi og Byr. Í
skýrslunni er nefnt sérstaklega að oftast hafi ekki verið nein
ákvæði í skilmálum fyrirtækjaskuldabréfa um að ef rekstrar-
forsendur fyrirtækjanna breyttust, eða eiginfjárhlutfall þeirra
minnkaði verulega, myndu bréfin falla í gjalddaga. Úttektar-
nefndin telur það vera ámælisvert af lífeyrissjóðunum að sjá
ekki til þess að svo væri.
Skýrsluhöfundar komast að þeirri niðurstöðu að „hefði
þetta verið gegnumfært á markaðnum má vera að koma
hefði mátt í veg fyrir flutning á eignarhaldi milli hlutafélaga
sem tíðkaður var og einnig að tekjustreymi væri flutt frá
útgefanda skuldabréfs til félags í sömu samstæðu eða félags,
sem taldist tengdur aðili. Framangreind atriði [...] áttu ljóslega
sinn þátt í þeim skakkaföllum sem fjármálamarkaðurinn
íslenski varð fyrir“.
Í viðtölum úttektarnefndarinnar við framkvæmdastjóra
og sjóðsstjóra lífeyrissjóðanna kom fram að upp úr
aldamótunum síðustu hafi farið að tíðkast, fyrir tilstuðlan
bankanna, að skuldabréf á markaði væru í verulegum
mæli svokölluð eingreiðslubréf, eða kúlubréf. Það þýddi
að bréfin höfðu einungis einn gjalddaga og á „gjalddaga
höfuðstóls gat það allt eins gerst að skuldarinn byði út nýjan
skuldabréfaflokk.” Andvirði nýju skuldabréfanna var þá notað
til að borga niður gamla skuldabréfaflokkinn og skuldarinn
gat þannig staðið í skilum án þess í raun borga neitt. Við fall
bankanna töpuðust mörg eingreiðslubréf í heild sinni.
Skuldabréf: Verulegar brotalamir
FR
ÉTTA
B
LA
Ð
IÐ
/G
VA
SKÝRSLAN KYNNT Hrafn
Magnússon, fyrrum
framkvæmdastjóri Lands-
sambands Lífeyrissjóða,
og Arnar Sigurmundsson,
stjórnarmaður þess, ræða
við nefndarmennina að
kynningu lokinni.