Fréttablaðið - 04.02.2012, Qupperneq 18

4. febrúar 2012 LAUGARDAGUR18
Alvarlegar athugasemdir
eru gerðar við fjár festingar
lífeyrissjóðanna, eftirlit
með þeim og lagaumhverfi í
aðdraganda bankahrunsins í
skýrslu úttektarnefndar líf-
eyrissjóðanna.
Segja má að meginniðurstöðum
úttektarnefndarinnar megi skipta í
þrennt. Í fyrsta lagi gerir nefndin
athugasemdir við lagaumhverfi
lífeyrissjóðanna og þær breytingar
sem gerðar voru á því áratuginn
fyrir fall íslensku bankanna. Í
öðru lagi gagnrýnir nefndin það
eftirlit sem var með rekstri og
fjárfestingum sjóðanna. Bæði var
innra eftirliti þeirra og eftirliti
Fjármálaeftirl itsins (F M E)
ábótavant. Þá gagnrýnir nefndin
fjárfestingar sjóðanna, innri reglur
og starfshætti þeirra.
Geta má þess að margir þeirra sem
úttektarnefndin ræddi við sögðu líf-
eyrissjóðina hafa verið fórnarlömb
aðstæðna og stjórnenda bankanna.
Um þetta sagði Hrafn Bragason,
formaður nefndarinnar, á blaða-
mannafundi í gær: „Margt má færa
því til styrktar en stjórnir sumra
sjóðanna voru að minnsta kosti
óþægilega leiðitamar. Þá bætti hann
við að menn mættu ekki týna sér í
sjálfsréttlætingu, nú þegar þrjú ár
væru liðin frá hruni, heldur ættu
þeir að læra af mistökunum.
Þá ber að taka fram að nefndin
leggur áherslu á að lífeyrissjóðirnir
32 á Íslandi eru af ólíkum toga. Mik-
ilvægt sé því að hafa hugfast að þeir
höguðu sér á ólíkan hátt í aðdrag-
anda hrunsins.
Eftirliti mjög ábótavant
Úttektarnefndin gerir fjölda
athugasemda við lagaumhverfi líf-
eyrissjóðanna fyrir fall bankanna.
Raunar gengur nefndin svo langt að
leggja til að ráðist verði í heildar-
endurskoðun á lögum um lífeyris-
sjóði í kjölfar úttektarinnar.
Í þessu samhengi er meðal annars
fjallað um fjárfestingar heimildir
sjóðanna. Á áratugnum fyrir hrun
voru þær heimildir rýmkaðar að
ýmsu leyti án nægjanlegrar aðgát-
ar, að mati nefndarinnar. Sem dæmi
má nefna að hámarkshlutfalli fjár-
festingar sjóðanna í hlutabréfum
var í áföngum breytt úr 35% í 60%
án þess að þess væri gætt að aukn-
ingin miðaðist ekki öll við innlend
hlutabréf. Þá telur nefndin að vik-
mörk takmarkana á fjárfestingum í
eignaflokkum hafi verið furðu rúm.
Eftirliti með starfsemi og
fjárfestingum lífeyris sjóðanna
virðist hafa verið mjög ábótavant
árin fyrir hrun. Í skýrslunni segir
að endurskoðendur þeirra virðist
almennt ekki hafa talið það í
verkahring sínum að fylgjast með
aðferðum þeirra við mat né gæðum
fjár festinga. Telur nefndin einsýnt
að slíkt eftirlit hefði þó verið á færi
endurskoðendanna.
Misbrestur virðist einnig hafa
verið á eftirliti FME en að jafn-
aði sinntu tveir til þrír starfsmenn
eftir liti með lífeyrissjóðunum.
Virðist það fyrst og fremst hafa
falist í því að taka á móti skýrslum
frá öðrum eftirlitsaðilum og sjóð-
unum sjálfum. Erfitt sé hins vegar
að sjá að eftirlit hafi verið með ein-
stökum fjárfestingum, skil málum
þeirra verðbréfa sem sjóðirnir
fjárfestu í eða heildarfjárfestingu
í samstæðum eða tengdum aðilum.
Vafasamir starfsferlar
Í skýrslu nefndarinnar er að finna
ítarlega umfjöllun um starfsferla
innan lífeyrissjóðanna og mat
þeirra á eigin fjárfestingum. Við
þessa innri starfsemi eru gerðar
ýmiss konar athugasemdir.
Þannig virðast litlar kröfur hafa
verið gerðar um rökstuðning fyrir
fjárfestingum. Raunar virðist
sjaldan hafa verið vikið að gæðum
fjárfestinga eða nauðsyn rök-
stuðnings áður en ákveðið var að
ráðast í kaup. Oft virðist það hafa
verið talin nægjanleg rök fyrir fjár-
festingum að þær rúmuðust innan
stefnu sjóðsins.
Nefndin telur auk þess að líf-
eyris sjóðirnir hafi ekki verið
nægjan lega meðvitaðir um þá
hættu sem gat stafað af of mikl-
um fjárfestingum í samstæðum
og tengdum fyrirtækjum. Þeim til
varnar hafi fjármálafyrirtækin þó
haldið stöðu sinni og tengdra fyrir-
tækja að vissu leyti leyndri á árun-
um fyrir hrun.
Loks bendir nefndin á að
einungis fáeinir lífeyrissjóðir höfðu
sett sér siðareglur fyrir banka-
hrunið. Því voru engar formlegar
reglur til staðar um samskipti við
aðila á fjármagnsmarkaði, þar með
talið varðandi boðsferðir og gjafir.
Á þessu hefur þó víðast hvar verið
ráðin bót eftir hrun og siðareglur
nú í gildi hjá flestum sjóðum.
Ámælisverðar fjárfestingar
Mikil umfjöllun er í skýrslunni
um fjárfestingar lífeyrissjóðanna
í ákveðnum eignaflokkum og fyrir-
tækjum. Nefna má að nefndin telur
suma lífeyrissjóði hafa farið mjög
óvarlega í kaupum á gjaldmiðla-
vörnum. Þannig hafi sumir sjóð-
anna til að mynda veðjað á að gengi
krónunnar myndi styrkjast þegar
liði á árið 2008.
Þá telur nefndin að það hafi verið
ámælisvert af sjóðunum að kaupa
skuldabréf, í þeim mæli sem þeir
gerðu, með veikum skilmálum um
rekstrarforsendur fyrir tækjanna
sem gáfu út bréfin. Þannig voru
sjóðirnir algjörlega varnar lausir
gagnvart eignaflutningi út úr
útgáfufélögunum.
Nefndin gagnrýnir einnig kaup
sjóðanna á eingreiðslubréfum
(eða kúlubréf). Bendir hún á að
fjöldi slíkra bréfa í eigu lífeyris-
sjóðanna hafi orðið verðlaus við
fall bankanna án þess að ein króna
höfuðstóls hafi fengist greidd. Í því
samhengi varar nefndin við því að
ákvarðanir um fjárfestingar séu
teknar í trausti þess að um sé að
ræða fjármálagerninga „sem allir
kaupa.”
Loks telur nefndin að lífeyris-
sjóðirnir hafi í of miklum mæli
hætt sér út í óhefðbundnar fjár-
festingar svo sem sérstakar
tegundir skuldabréfa. Meðal
slíkra fjárfestinga má nefna kaup
á svonefndum lánshæfum skulda-
bréfum en það eru skuldabréf þar
sem greiðslur eru tengdar skulda-
tryggingarálagi undirliggjandi
fyrirtækis. Nefndin segir slíka
fjárfestingu fela í sér veðmál um
hvernig ákveðnum fyrirtækjum
muni reiða af utan við skuldbind-
inguna sjálfa. Hæpið sé að lífeyris-
sjóðir eigi yfirhöfuð að fjárfesta í
fjármálagerningum sem þessum.
Að sama skapi gagnrýnir nefndin
kaup á svokölluðum víkjandi lang-
tímalánum sem íslensku bankarnir
gáfu út í nokkrum mæli fyrir hrun.
Slík lán víkja fyrir öllum skuld-
bindingum öðrum en hlutabréfum
en hafa mun óvirkari eftirmarkað
en hlutabréf og því getur reynst
erfitt að losna við þau.
magnusl@frettabladid.is
NÝ SKÝRSLA UM STARFSEMI LÍFEYRISSJÓÐANNA Í AÐDRAGANDA HRUNSINS
Kennari námskeiðsins, Sigurður Jónsson, lærði
ljósmyndun í School Of Visual Arts í New York
og öðlaðist meistararéttindi í ljósmyndun árið
1989. Hann hefur haldið námskeið í stafrænni
myndvinnslu fyrir ljósmyndarafélag Íslands,
Listaháskóla Íslands, Margmiðlunarskólann,
Iðnskólann í Reykjavík og í 6 ár hjá NTV.
FYRIR HVERJA?
Námskeiðið er ætlað þeim sem vinna við
grafík og stafræna myndvinnslu og vilja ná
dýpri þekkingu og skilningi á nær óendan-
legum möguleikum þessa flotta verkfæris.
Námið er undirbúningur fyrir alþjóðlegt próf
sem gefur gráðuna: Adobe Certified Expert.
INNTÖKUSKILYRÐI
Þeir sem ætla í þetta nám þurfa að hafa
einhverja reynslu í Photoshop og undir-
stöðuþekkingu á Windows umhverfinu.
Einnig þarf góða enskukunnáttu þar sem
flest námsgögn eru á ensku.KENNSLUTILHÖGUN
Mánudaga og miðvikudaga 18-22.
byrjar 20. feb. og lýkur 21. mar.
NÝI TÖLVU- OG VIÐSKIPTASKÓLINN – VIÐURKENNDUR EINKASKÓLI Á FRAMHALDSSKÓLASTIGI
PHOTOSHOP EXPERT
- ALVÖRU PHOTOSHOP NÁMSKEIÐ -
PHOTOSHOP EXPERT
Við hjá NTV leyfum okkur að fullyrða að
þetta sé eina námskeiðið sem uppfylli
kröfur þeirra sem einhverja reynslu hafa í
Photoshop. Námskeiðið er yfirgripsmikið
þar sem mikið er lagt upp úr þeim þætti
sem snýr að eftirvinnslu s.s. litgreiningu,
prófílum, upptöku aðgerða, skipulag,
meðferð RAW skráa, og öllum þeim
aðgerðum sem áður fyrr voru fram-
kvæmdar í myrkrakompu.
Margt aflaga hjá
lífeyrissjóðunum
Úttektarnefndin kynnir í skýrslu sinni ýmsar tillögur að breyttu laga- og
starfsumhverfi sjóðanna. Meðal þeirra eru:
■ Endurskoða þarf lífeyrissjóðalögin og -kerfið í heild sinni, ekki síst með
tilliti til fjárfestingarheimilda og áhættu.
■ Stjórnarmenn í lífeyrissjóðum ættu að hámarki að sitja í tólf ár. Þá ættu
þeir að þurfa að upplýsa um öll verðbréfaviðskipti sín. Loks ættu einn eða
fleiri stjórnarmenn að vera kosnir beinni kosningu á ársfundi sjóðanna.
Óeðlilegt er að eigendur sjóðanna eigi almennt ekki fulltrúa í stjórnum og
hafi ekki aðkomu að því hverjir sitji þar.
■ Koma ætti á fót starfi regluvarðar innan lífeyrissjóðanna. Sá fylgdist með
verðbréfaeign og -viðskiptum starfsmanna og stjórnarmanna sjóðanna.
■ Lífeyrissjóðirnir ættu að sjá til þess að samdar yrðu fyrir sig nokkrar
grunngerðir skilmála og gátlista um hvað standa þurfi í skilmálum
skuldabréfa sem sjóðirnir hyggjast kaupa.
Helstu tillögur úttektarnefndarinnar
ÚTTEKTARNEFND LÍFEYRISSJÓÐANNA Hrafn Bragason, Héðinn Eyjólfsson og Guðmundur Heiðar Frímannsson kynntu í gær skýrslu
sína um fjárfestingarstefnu, ákvarðanatöku og lagalegt umhverfi lífeyrissjóðanna í aðdraganda bankahrunsins. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA