Læknablaðið - 15.12.1983, Blaðsíða 58

364
LÆKNABLADID
krabbameinsnefndarinnar (7, 8). í samvinnu
við landlækni íslands var ákveðið að telja
krabbameinssjúklinga á íslandi hinn 1. maí
1908 á svipaðan hátt og í Danmörku. Spurn-
ingaeyðublöð á íslensku, eins úr garði gerð
og pau dönsku, varðandi ísland, voru send öll-
um héraðslæknum á íslandi og peir beðnir að
gefa upplýsingar um alla krabbameinssjúkl-
inga í umsjá peirra á nefndum degi.
Á árunum eftir pessa talningu var til pess
ætlast að héraðslæknar söfnuðu upplýsingum
varðandi krabbameinssjúklinga mánaðarlega
(mánaðarskrár) og sendu landlækni. Þessar
upplýsingar hafa af skiljanlegum ástæðum
verið mjög ófullkomnar. Árið 1932 gaf land-
læknir í fyrsta skipti fyrirmæli til héraðslækna
um pað að semja árlega lista yfir alla sjúklinga
með illkynja æxli sem peir vissu af í héraði
sínu. í pessum ársskýrslum var til pess ætlast
að skráðir væru allir einstaklingar sem höfðu
pá eða höfðu áður haft illkynja æxli, hvort sem
gert var ráð fyrir pví að æxlið væri læknað
eða ekki. í kjölfar pessarar fyrirskipunar
jukust upplýsingar um algengi (prevalence)
illkynja æxla á íslandi verulega, pótt pær yrðu
ekki einhlítar fyrr en síðar. Yfirlit yfir skýrslur
héraðslækna hefur til skamms tíma verið birt
árlega í Heilbrigðisskýrslum síðan 1932 ásamt
árlegum dánarmeinaskrám vegna krabba-
meins sem byggðar voru á dánarvottorðum
lækna. Hin síðari ár hefur mönnum sem vinna
að faraldsfræðirannsóknum á krabbameini,
krabbameinslækningum o.s.frv. orðið Ijósara
að dánarmeinaskrár og algengitölur gefa ekki
nógu öruggan upplýsingagrundvöll fyrir far-
aldsfræðirannsóknir á hinum ýmsu sviðum,
sérstaklega hvað varðar áhættupætti krabba-
meins. Varðandi nánari umræðu um petta
vandamál vísast til greina eftir Clemmesen
1965 (9) og 1967 (10) og Tulinius 1974 (11). í
pví augnamiði að bæta faraldsfræðilegar rann-
sóknir á krabbameini hafa verið settar á
laggirnar krabbameinsskrár víðsvegar um
heim, sem taka yfir heil pjóðlönd eða ákveðin
pýði. Fyrsta krabbameinsskráin, sem stofnuð
var og tók yfir heilt pjóðland, var danska
krabbameinsskráin sem Johannes Clemmesen
setti á laggirnar 1942.
Hérlendis hóf annarhöfundurpessarargrein-
ar (Ó.B.) skrásetningu æxla, sem greind voru
í Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði árið
1947. Árangur pessarar skrásetningar var m.a.
rit um krabbamein í legi á íslandi (12). í
marshefti Fréttabréfs um heilbrigðismál 1950
er pess getið að Krabbameinsfélag Reykjavíkur
hafi gengist fyrir skrásetningu krabbameins-
sjúklinga (13). Þessi tilraun rann pó út í
sandinn og pað var ekki fyrr en 1. janúar 1964
að hafin var skrásetning krabbameinssjúklinga
á vegum Krabbameinsfélags íslands sem náði
til alls landins (14, 15, 16, 17). Þessari skráningu
hefur síðan verið haldið við reglulega fram á
pennan dag. Upplýsingarnar sem skráin er
byggð á hafa frá upphafi stuðst við prenns
konar upplýsingaflæði.
í fyrsta lagi hafa skrásetningareyðublöð
verið send til allra sjúkrahúsa á íslandi og
læknar beðnir að fylla út slík eyðublöð fyrir
sérhvern sjúkling með illkynja æxli, sem vist-
aður væri á viðkomandi sjúkrahúsi. Sé sjúk-
lingur lagður inn á sjúkrahúsið að nýju, er
óskað eftir viðbótarupplýsingum. í upphafi var
eyðublaðið fyrir upplýsingarnar nokkru ein-
faldara en pað er í dag. Þegar ákveðið var að
tölvuvæða pessar upplýsingar, var nýtt eyðu-
blað útbúið. í grundvallaratriðum var pó
óskað eftir sömu upplýsingum frá upphafi.
í öðru lagi kemur pýðingarmikill hluti upp-
lýsinganna frá Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði. Mjög mikilvægt fyrir krabba-
meinsskráninguna er, að peirri stofnun fer
fram vefjagreining á öllum peim illkynja
æxlum, sem á pann hátt eru greind í mönnum
hér á landi.
í priðja lagi er farið yfir öll dánarvottorð í
lok hvers árs og upplýsingar um illkynja æxli
skráð. Einnig er fylgst með pví hvenær einstak-
lingur, sem áður hefur verið skráður, deyr.
Á vegum Krabbameinsskrárinnar fer læknir
yfir öll eyðublöð sem berast og hann ákveður
skrásetningarnúmer fyrir frumæxli, vefjagerð
og meðferð. Séu upplýsingar ófullnægjandi
eða andstæðar á mismunandi upplýsinga-
blöðum eru fyrirspurnir sendar viðkomandi
læknum.
í fjölda ára hefur íslenska krabbanteinsskrá-
in haft nána samvinnu við krabbameinsskrár á
hinum Norðurlöndunum. Fulltrúi íslensku
krabbameinsskrárinnar hefur tekið pátt í árleg-
um fundum forstöðumanna skránna, en á
pessum fundum hafa sameiginleg vandamál
verið rædd og möguleikar á virkri samvinnu
athugaðir. Sem dæmi um slíka samvinnu má
nefna útgáfu ritsins: »Cancer incidence in
Finland, Iceland, Norway and Sweden« (16).
Islenska krabbameinsskráin hefur einnig tekið
pátt í alpjóða samvinnu á pessu sviði og sent
dæmi um pá samvinnu má nefna fyrstu og