Læknablaðið - 15.12.1983, Blaðsíða 63

LÆKNABLADID
367
Skýrslur um lýsandi faraldsfrædi illkynja æxla.
Ársskýrsla eða ársfjórðungsskýrsla sjúkra-
húskrabbameinsskrár er oft hluti af skýrslu
sjúkrahússins. Upplýsingar sem koma frá
sjúkrahúskrabbameinsskrá eru gjarnan mikil-
vægustu og nákvæmustu upplýsingar sem
berast til krabbameinsskrár sem nær til pjóðar
eða pýðis. Sjúkrahúskrabbameinsskrárnar
hafa ekki upplýsingar um nákvæma samsetn-
ingu pess pýðis, sem pær sinna né hafa pær
heldur upplýsingar um pær breytingar, sem
verða á samsetningu pýðisins. Af peim
orsökum leggja pær tiltölulega lítið til lýsandi
faraldsfræðiupplýsinga, en lýsandi faralds-
fræði notar miklu meira hlutfallstölur en
fjölda tilfella. Upplýsingaforði peirra er pó mjög
mikilvægur, sérstaklega er lýtur að nákvæm-
ni í upplýsingum um meðferð og árangri með-
ferðar. Sjúkrahúskrabbameinsskrár eru pýð-
ingarmikill ef ekki nauðsynlegur liður, ef gera á
meðferðartilraunir (therapeutic trials) en
slíkar tilraunir eru hornsteinn pess að fram-
farir verði í meðferð.
Margar krabbameinsskrár, sem ná til pjóðar
eða pýðis, gefa út ársskýrslur, en aðrar gefa
sínar skýrslur út með lengra millibili. í pessum
skýrslum eru gjarnan góðar lýsingar á aðferð-
um skráningar og niðurstöðum, p.e.a.s. ald-
ursbundnar hlutfallstölur eftir kyni og líffær-
um, en par er líka að finna töflur um fjölda
tilfella. Flestar krabbameinsskrár gefa út upp-
lýsingar um langlífi eftir líffærum og árum og
pær krabbameinsskrár sem starfað lengst gefa
út töflur og línurit yfir breytingar á nýgengi og
breytingar á langlífi.
»Cancer Incidence in Five Continents« (20)
var fyrst gefið út af Alpjóðasambandi krabba-
meinsfélaga, UICC, 1966. Annað heftið (21)
kom út 1970, priðja (22) og fjórða (23) voru
gefin út sameiginlega af Alpjóðasamtökum
krabbameinsskráa IACR og Alpjóða krabba-
meinsrannsóknastofnuninni, IARC. Pessi bók
hefur orðið aðal vettvangur upplýsinga um
lýsandi faraldsfræði illkynja æxla og í síðasta
heftinu voru upplýsingar um nýgengi krabba-
meina í 103 pýðum. í bókinni eru einnig birtar
upplýsingar um aðferðir við skráningu og
leiðbeiningar um túlkun og mat á upplýsing-
um.
Varnaradgerdir vegna illkynja æxla. Hér að
framan hefur verið lögð áhersla á að aðalá-
stæðan fyrir tilvist krabbameinsskráa eru peir
möguleikar, sem pær hafa til pess að vinna
nýjar upplýsingar um orsakir og sjúkdóms-
ferla (pathogenesis) illkynja æxla. Varnarað-
gerðir geta pví aðeins náð árangri ef skipulag
peirra er byggt á staðgóðri pekkingu, pannig
að hægt sé að fjarlægja orsakirnar eða grípa
inn í sjúkdómsferlana og stöðva pá. Slíkar
varnaraðgerðir gætu verið fólgnar í að fjar-
lægja krabbameinsvaldandi efni í umhverfinu.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að asbest veldur
mesothelioma, en pær hafa einnig sýnt að
asbest eykur líkurnar á ýmsum öðrum algeng-
ari illkynja sjúkdómum, svo sem lungnakrabba-
meini. Varnaraðgerðirnar hér beinast pví að
pví að forðast notkun asbests og pá sérstak-
lega pær tegundir asbests sem hættulegastar
eru taldar og finna önnur efni, sem hægt er að
koma á framfæri við iðnaðinn og hann getur
notað í stað asbests. Varnaraðgerðir eru
einnig fólgnar í pví að stuðla að einstaklings-
bundnari aðgerðum svo sem fjarlægingu ryks
úr andrúmslofti á vinnustöðum og rannsóknum
á pví hvers konar rykgrímur henta best til pess
að koma í veg fyrir að starfsmenn andi að sér
asbestryki.
Til varnaraðgerða telst einnig framleiðsla
bóluefnis, sem dugar gegn veiru, ef sterkar
líkur eru á pví að sú veira sé orsakapáttur
einhverra krabbameina.
Krabbameinsskrár sinna stóru hlutverki
með pví að leggja mat á hvort varnaraðgerðir
hafa náð peim árangri sem ætlast var til.
Krabbameinsleit. Leit að krabbameinum verð-
ur æ pýðingarmeiri eftir pví sem reynsla af
aðferðunum eykst og skilningur batnar. Slík
leit á sér stað í fleiri og fleiri pýðum eftir pví
sem aðferðunum til leitar að krabbameini í
hinum ýmsu líffærum fer fram. Slíkar varnar-
aðgerðir, sem beinast að pví að finna sjúkdóm
á frumstigi eða forstig sjúkdómsins eru stund-
um nefndar »Secondary Prevention« (annars
flokks forvarnaraðgerðir) vegna pess að pær
beinast ekki beinlínis að pví að koma í veg
fyrir að sjúkdómurinnn nái fótfestu, heldur
miða pær að pví að greining sé gerð pað
snemma að æxlið sé lítið og á pann hátt aukist
líkurnar á pví að sjúklingarnir nái fullkomnum
bata. Pannig kemur krabbameinsleit í veg fyrir
alvarlegar afleiðingar fyrir stóran hluta sjúk-
linganna og hefði leitinni ekki verið beitt,
hefðu fleiri sjúklingar orðið alvarlega veikir.
Lang mest reynsla er af leit að krabbameini í
leghálsi og aðferðin hefur sannað gildi sitt,
sérstaklega með pví að koma í veg fyrir að