Læknablaðið - 15.01.1991, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 19-24
19
Jakob Kristinsson, Þorkell Jóhannesson, Geirþrúöur Sighvatsdóttir
RANNSÓKNIR Á KANNABISSÝNUM í
RANNSÓKNASTOFU í LYFJAFRÆÐ11969-1988
INNGANGUR
Kannabisplantan (Cannabis sativa) hefur
lengi verið notuð bæði til lækninga og til
vímu. Hún er upprunnin í Mið-Asíu að því
talið er og hefur breiðst þaðan út víða um
heim. Elstu heimildir um kannabisnotkun
eru frá Kína, um það bil 3000 árum fyrir
Krist. Þar var kannabis fyrst og fremst notað
sem lyf. Notkun þess til vímu má rekja til
Indlands um það bil 2000 árum fyrir Krist.
Evrópumenn og aðrar vestrænar þjóðir
kynntust kannabisneyslu ekki að ráði fyrr
en í lok 18. aldar. Var neysla kannabis þó í
upphafi lítil og einkum bundin við fámenna
hópa listamanna. Hélst það allt fram yfir
miðja þessa öld. A árunum 1967 og 1968
varð kannabis svo sem hendi væri veifað
eftirsóttur vímugjafi og einkum meðal ungs
fólks. Er notkun þess nú svo útbreidd, að
næst á eftir kaffi, tóbaki og áfengi er kannabis
væntanlega mest notað allra efna með verkun
á miðtaugakerfið.
Af fjölmörgum efnum, sem einangruð hafa
verið úr kannabisplöntunni, er aðeins eitt,
delta-9-trans-tetrahýdrókannabínól, talið valda
vímu (mynd 1). Það telst til þess flokks efna,
sem nefndur er kannabínóíðar. Venjulega er
það nefnt tetrahýdrókannabínól (skammstafað
THC). Verður svo einnig gert í þessum texta.
Af öðrum kannabínóíðum, sem koma fyrir
í kannabisplöntunni í einhverjum mæli, má
nefna kannabínól (CBN) og kannabídíól
(CBD).
Hugtakið kannabis er nú yfirleitt látið taka
til hvers hluta plöntunnar Cannabis sativa, er
hefur kannabínóíða að geyma, þar á meðal
Frá Rannsóknastofu í lyfjafræöi, Háskóla íslands.
Fyrirspurnir, bréfaskipti: Jacob Kristinsson
• Frekari upplýsingar um kannabis, sögu þess og
verkanir er að finna í Lyfjafræöi miötaugakerfisins eftir
prófessor Þorkel Jóhannesson. Sjá nánar heimild nr. 5 I
heimildaskrá.
Mynd 1. Tetrahýdrókannabínól (delta-9). Forstig
tetrahýdrókannabínóls t kannabisplöntunni
eru tetrahýdrókannabínól-2-karboxýlsýra og
tetrahýdrókannabínól-4-karboxýlsýra. Þœr má leiða af
tetrahýdrókannabínóli með því að setja karboxýlsýruhóp
(-COOH) í stöðu 2 eða 4. Tetrahýdrókannabínól og
aðrir kannabínóíðar eru eins og sjá má fenólafbrigði.
Efnasambönd þessi innihalda ekki köfnunarefni og eru því
ekki alkalóíðar (plöntubasar) líkt og fjölmörg náttúruefni,
sem hafa veruleg áhrif á starfsemi miðtaugakerfisins og
notuð eru sem lyf eða með öðrum hœtti.
tetrahýdrókannabínól. Enn fremur er hugtakið
látið ná til hverrar þeirrar afurðar plöntunnar,
sem inniheldur tetrahýdrókannabínól.
Kannabis má skipta í nokkra flokka. Eru
þeir helstu maríhúana, hass eða hassis
og hassolía. Maríhúana samanstendur af
þurrkuðum blómsprotum kannabisplantna
og af laufi þeirra að meira eða minna leyti.
Maríhúana er því tiltölulega lítt unnin afurð.
Hass er hins vegar mulin, sigtuð, pressuð
og jafnvel hreinsuð kvoða eða harpix úr
kannabisplöntum. Inniheldur það að jafnaði
meira af kannabínóíðum en maríhúana. Skil
milli hass og maríhúana eru þó stundum
óljós, bæði hvað varðar útlit og magn
kannabínóíða. Mest unna afurðin er svo
hassolía. Er hún framleidd með því að láta
lífræn leysiefni draga kannabínóíða úr hassi