Læknablaðið - 15.01.1992, Blaðsíða 30

28
LÆKNABLAÐIÐ
virðast ávísanir á sefandi lyf vera í nokkuð
föstum skorðum á síðustu árum.
Algengi ávísana á róandi lyf minnkaði
bæði hjá konum og körlum og einnig
skammtastærðir. Skammtastærðir minnkuðu
einnig verulega hjá þeim, sem fengu ávísað
svefnlyfjum. Sérstaklega er áberandi, að
hlutfall þeirra sem fengu ávísað minna en 30
SDS á einum mánuði, jókst mjög eða úr 25%
í 67% af þeim, sem fengu ávísað svefnlyfjum.
Hluti skýringarinnar er sá, að í lok árs 1986
var gerð breyting á hámarksskammtastærð
triazolams (4), sem var á þeim tíma mest
notaða svefnlyfið. SDS var lækkaður og
hámarkstöflustærð var minnkuð úr 0.5
mg í 0.25 mg, og eingöngu var leyfilegt
að ávísa 30 töflum á lyfseðli. Annar hluti
skýringarinnar er að könnunin 1989 náði til
allra útgefinna lyfseðla á geðlyf, en athugunin
frá 1984 náði eingöngu til þeirra lyfseðla
sem sjúkrasamlagið greiddi hlut í. A þessu
tímabili urðu breytingar á kostnaðarþátttöku
sjúkrasamlagsins. Sem dæmi má nefna að
á árinu 1984 greiddi sjúkrasamlagið fyrir
skammta stærri en 20 töflur af diazepam
á 5mg. Metið var að tjöldi ávísana á færri
töflur væri óverulegur. A árinu 1989 tók
samlagið ekki þátt í greiðslu fyrr en töflumar
voru orðnar fimmtíu. Aukning af þessum
sökum reyndist óveruleg. Hins vegar hefur
reglugerðarbreytingin um hámarksfjölda
triazolam-taflna sennilega haft þær afleiðingar
að fólk sem áður fékk tveggja til þriggja
mánaða skammt af svefnlyfjum í einu verður
nú að fá sinn skammt mánaðarlega. A sama
tíma og ávísað magn minnkaði, fjölgaði þeim
sem fengu ávísað þessum lyfjum. Sérlega
verður fjölgun hjá konum 55 ára og eldri, sem
fengu svefnlyf, og hjá körlum 65 ára og eldri.
Jafnhliða því að algengi ávísana á svefnlyf
jókst, fjölgaði símalyfseðlum. Hið gagnstæða
átti sér stað með róandi lyf. Þar fækkar bæði
lyfjaávísunum og símalyfseðlum. Þetta bendir
til aukinnar varkárni lækna.
Annars er aðalbreytingin, sem var á þessu
fimm ára tímabili, sú að veruleg aukning var
á fjölda SDS geðdeyfðarlyfja bæði hjá körlum
og konum, einkum þó hjá konum. Sérlega
virðist skammtastærðin eftir 45 ára aldur
breytast mikið. Skammtastærð vex einnig hjá
körlum á sama aldri, en ekki í sama mæli og
hjá konunum. Greinilegt er að læknar eru
meira vakandi fyrir þunglyndi en áður og
lyfjameðferð er orðin einfaldari en áður var.
Þegar litið er á sölutölur geðlyfja fyrir allt
landið (tafla VIII) (4,5) kemur í ljós, að
sala svefnlyfja hefur minnkað verulega og
er skýringin eins og áður hefur komið fram
breytingar, sem gerðar voru á skammtastærð
triazolams. I heildarsölutölunum eru einnig
þau lyf, sem gefin eru á sjúkrahúsum og
stofnunum.
Algengi geðlyfjaávísana er mismunandi í
mismunandi löndum, en er yfirleitt hærra í
þéttbýli en í dreifbýli. Einnig hefur komið
fram verulegur munur á geðlyfjanotkun hjá
konum og körlum. I dreifbýli á Spáni var
algengi geðlyfjaávísana hjá þeim, sem eru
17 ára og eldri, 10.7% hjá konum, en ekki
nema 2.6% hjá körlum (15). í þeirri athugun
kom í ljós, að þegar saman fara líkamlegir
sjúkdómar og geðsjúkdómar, vex notkun
geðlyfja. Þessi spánska athugun vekur athygli
á því hve lítill hluti karla með geðsjúkdóma
þar í landi taka geðlyf, og nokkuð er fjallað
um hvaða heilsufarsleg áhrif það getur haft
í för með sér. Tengsl geðlyfjaávísana við
geðsjúkdóma sem greiningu er ekki mikil hjá
heimilislæknum, og í rannsókn sem gerð var á
sænskri heilsugæslustöð, kom í ljós að aðeins
fjórðungur þeirra, sem fékk geðlyf þar, fékk
einnig geðsjúkdómagreiningu. Þessi athugun
sýndi fram á greinilegt samband milli ávísana
á geðlyf og of hás blóðþrýstings, sykursýki og
kransæðasjúkdóms (16).
Nokkur munur er á því, hvemig almennir
læknar og geðlæknar ávísa geðlyfjum. Einn
aðalmunurinn er sá, að geðlæknar ávísa
þunglyndislyfjum hlutfallslega oftar en
heimilislæknar, en þeir ávísa róandi lyfjum
aftur á móti töluvert oftar en geðlæknar (17).
Geðlæknar símsenda lyf mun sjaldnar en
aðrir læknar og svo virðist sem eldri læknar
ávísi fremur geðlyfjum en hinir yngri (6).
Fyrri athugun (6) leiddi í ljós, að eingöngu
10% svefnlyfjaávísana og um 20% annarra
geðlyfjaávísana er frá geðlæknum kontið, og
er það í samræmi við erlendar kannanir.
I könnun, sem gerð var í apríl 1986 á
ávísunum lækna á Suðurnesjum og í
Hafnarfirði á róandi lyf og svefnlyf (18,19),