Læknablaðið - 15.01.1992, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ
29
Table VIII. Prescription for psychotropic drugs in Reykjavík 1974 (9) and in 1984 and 1989 and sale in Iceland in
1975, 1984 and 1989 in Defined Dailv Doses per 1000 population per day by ATC-group (7,8).
Prescriptions
in Reykjavík Sale in lceland
ATC-groups 1974 1984 1989 1975 1984 1989
Neuroleptics ............................................. 3.6 3.8 5.91 7.7 7.4 7.6
Tranquillizers........................................... 50.1 32.7 37.12 53.7 28.4 28.9
Hypnotics................................................ 47.0 45.6 45.60 40.3 52.2 39.3
Antidepressants.......................................... 10.1 10.8 21.00 8.4 14.0 15.2
kom fram mikill munur milli lækna og svæða.
I þeirri rannsókn kom fram svipað mynstur
og í okkar rannsóknum varðandi aldur
einstaklinga sem fá róandi lyf og svefnlyf.
Notkun róandi lyfja breytist ekki mikið frá 45
ára fram að 75 ára aldri, en svefnlyfjanotkun
vex með hækkandi aldri. Fram hefur komið
(19), að notkun svefnlyfja og róandi lyfja
er mjög mismunandi eftir landsvæðum. Er
ástæðan sú, að lyfin eru notuð í of miklum
mæli á ákveðnum stöðum, eða er hugsanlegt
að sums staðar sé um vanmeðhöndlun að
ræða? Þetta er spuming sem erfitt er að svara,
en sjálfsagt að hafa í huga báða möguleikana.
I þessari athugun okkar, eins og mörgum
öðrum, kemur í ljós að konur fá mun meira
af geðlyfjum en karlar. Gildir það fyrir öll
lyf, nema sefandi lyf. Þessi munur er líklega
eðlilegur hvað varðar þunglyndi, en þunglyndi
er töluvert algengara hjá konum en körlum.
Sýnt hefur verið fram á, að viðbrögð kvenna
við sjúkdómum eru önnur en karla (20). Þessi
viðbrögð verða til þess, að þær fá frekar
ávísað geðlyfjum en karlar. Ekkert bendir
til þess, að læknar meðhöndli konur á annan
hátt en karla, þegar um geðsjúkdóma er að
ræða (20). Einnig hefur komið í ljós (21), að
konur eru líklegri en karlar til að halda áfram
að taka geðlyf, sé þeim ávísað, og notkun
geðlyfja í stuttan tíma er töluvert meiri hjá
konum en körlum.
Ýmsir hafa athugað, hvaða breytingar hafa
orðið á ávísunum á geðlyf á seinni árum
(22,23). Á tíu ára tímabili, frá því snemma
á áttunda áratugnum og fram á þann níunda,
virðist sem notkun á róandi lyfjum og
svefnlyfjunt hafi minnkað bæði í Svíþjóð og
Bandaríkjunum. Notkun þunglyndislyfja jókst
þó í Bandaríkjunum á þessu tímabili, notkun
sefandi lyfja einnig nokkuð (23).
Upplýsingar til lækna geta haft veruleg áhrif
á það, hvemig geðlyfjum er ávísað. Sem
dæmi má nefna, að á eyjunni Gotlandi í
Eystrasalti var lögð sérstök áhersla á að
fræða lækna um þunglyndi, og hvemig það
væri best meðhöndlað (24). Geðlyfjaávísanir
voru athugaðar, bæði áður en fræðslan
hófst og nokkm seinna; til samanburðar var
notkun geðlyfja á sama tíma í öðrum hlutum
Svíþjóðar.
Niðurstaðan var í stuttu máli sú að eftir
fræðsluna jukust ávísanir á þunglyndislyf,
en minnkuðu á róandi lyf og sefandi. Ekki
var mikil breyting á ávísun svefnlyfja á
Gotlandi á þessu tímabili, en á santa tíma
jókst notkun svefnlyfja í öðrum hlutum
Svíþjóðar. Einnig var hægt að sýna fram á
fækkun á veikindadögum vegna þunglyndis.
Sjálfsmorðstilraunum og sjálfsmorðum
fækkaði að sama skapi.
í athugun okkar kemur fram að
skammtastærðir róandi lyfja og svefnlyfja
minnka. Verulegum áróðri hefur verið haldið
uppi um það að læknar skuli takmarka
ávísanir á þessi lyf.
Allt bendir þó til þess að algengi ofnotkunar
þessara lyfja sé óverulegt (1). í nýlegri
athugun bandaríska geðlæknafélagsins (25)
kemur í ljós að tveir þriðju þeirra sem fá
benzodiazepinlyf fá þau í skemmri tíma en
60 daga. Lítill hluti eða 1.65% af fullorðnum
tekur þessi lyf daglega (eða á hverju kvöldi) í
eitt ár eða lengur. Þessum hópi er skipt í femt.
I fyrsta lagi er um að ræða aldrað líkamlega
veikt fólk sem tekur einnig önnur lyf. í öðm
lagi eru sjúklingar með felmtursröskun (panic
disorder) eða fælni. Misnotkun er sárasjaldgæf
í þessunt hópum.
Þriðji hópurinn samanstendur af fólki sem er
með óljós en oft væg einkenni um þunglyndi.