Læknablaðið - 15.03.1999, Blaðsíða 37

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
223
á foreldrum og eftir atvikum systkinum bams-
móður og varnaraðila, svo og á öðrum börnum
bamsmóður og öðrum bömum lýsts bamsföð-
ur. Ef staðfesta þarf faðemi barna með dómi er
erfðafræðilegum rannsóknum oft beitt af því
tilefni. Það er nú oftast gert með greiningu og
samanburði á DNA erfðaefninu eða með svo-
kölluðum DNA-rannsóknum.
1. e. Forsjárdeilur
I málum þar sem deilt er um forsjá barna
kemur stundum fyrir að afla þarf læknisvott-
orða eða umsagnar læknis um heilsufar þeirra
sem hlut eiga að máli.
Forsjá bams ber að ákveða eftir því sem
barni er fyrir bestu eins og fram kemur í 2. mgr.
34. gr. barnalaga. 1 því skyni þarf dómarinn
meðal annars að fá upplýsingar um barnið,
ástand þess og aðbúnað. Einnig skiptir máli
þegar dómari ákveður hvoru foreldranna verði
falin forsjá barns hverjir eiginleikar og per-
sónulegir hagir þeirra eru. Stundum þarf því að
afla gagna um heilsufar foreldranna. I þeim til-
fellum geta læknisvottorð eða sérfræðilegar
álitsgerðir lækna verið mikilvægar í sönnunar-
færslunni. Dæmi eru einnig um að dómari í for-
sjármáli biðji lækni um athugun á líkamlegu og
andlegu ástandi viðkomandi barns og láti dóm-
inum í té niðurstöður þar að lútandi.
2. Helstu aðferðir við að afla læknisfræði-
legra sönnunargagna
Réttarfarsreglur gera stundum ráð fyrir því
að ákveðnum aðferðum verði beitt þegar aflað
er læknisfræðilegra gagna. Það á til dæmis í
mörgum tilfellum við um rannsóknir sakamála
og í málum sem rekin eru til að ákveða faðerni
barna. Lögin segja þá fyrir um það hvernig
skuli afla gagna.
í öðrum tilfellum getur verið um val að ræða
milli mismunandi aðferða við gagnaöflunina.
Vegna reglunnar um forræði málsaðila á sönn-
unarfærslu í einkamálum er almenna reglan sú
að málsaðilar ákveða sjálfir, án afskipta dóm-
ara, hverra sönnunargagna þeir afla vegna
reksturs dómsmáls. Þeir geta því í sumum til-
fellum valið sjálfir um mismunandi leiðir varð-
andi gagnaöflun.
Helstu aðferðir við að afla læknisfræðilegra
gagna eru þessar:
2.a. Mat á örorku
Fyrir gildistöku skaðabótalaganna, sem tóku
gildi þann 1. júlí 1993, hafði sú venja komist á
að örorkumöt voru gerð af læknum. Örorka var
þá yfirleitt metin samkvæmt hreinum læknis-
fræðilegum mælikvarða. Tiltekið líkamstjón
var metið sem ákveðin örorka mæld í hundraðs-
hlutum. Þannig leiddi til dæmis missir fingurs
til sömu örorku án tillits til þess hvaða áhrif
það hafði á vinnugetu þess einstaklings sem
hlut átti að máli. Ahrif á vinnugetu tveggja ein-
staklinga geta hins vegar verið mismunandi
þótt líkamstjónið sé hið sama. Augljóslega
verða áhrifin af missi fingurs meiri fyrir at-
vinnupíanóleikara en þann sent hefur atvinnu
af söng.
Með skaðabótalögunum varð hins vegar
breyting á því hvernig meta skyldi örorku.
Samkvæmt lögunum ber að meta þau fjárhags-
legu áhrif sem líkamstjón hefur á hæfi viðkont-
andi einstaklings til að afla tekna með vinnu.
Þótt gert sé ráð fyrir því samkvæmt 10. gr.
skaðabótalaga að leitað sé álits örorkunefndar
varðandi örorkustig getur málsaðili engu að
síður aflað örorkumats hjá lækni sem byggt
verður á þegar bætur eru ákveðnar fyrir varan-
lega örorku (6).
Hvort sem örorkumat fer fram hjá lækni eða
ákvörðun um örorkustig er tekin af örorku-
nefnd geta málsaðilar verið ósammála unt þær
niðurstöður. Sérstaklega getur málsaðila greint
á um atriði sem byggð eru á mati. í sumum til-
fellum reynir á hvort öðrum málsaðila tekst
nteð viðeigandi gögnum að hnekkja mati eða
öðrum atriðum sem koma fram í gögnum sem
hinn aðilinn hefur lagt fram og byggir málatil-
búnað sinn á.
Við mat á örorku getur þurft að afla álits eða
mats annars sérfræðings, til dæmis sálfræð-
ings. Það getur til dæmis átt við þegar um
heilaskaða er að ræða og fram þarf að fara sál-
fræðilegt mat eða sálfræðirannsókn í tilefni af
því.
2.b. Beiðni um sérfrœðirannsókn eða sér-
frœðilega athugun
Ymsar sérfræðirannsóknir geta verið mikil-
vægar þegar upplýsa þarf sakamál. Oft fara
slíkar rannsóknir fram á rannsóknarstofum, til
dæmis DNA-rannsóknir. í þeim tilfellum þarf
að taka sýni til rannsóknar. Um sýnatöku og
aðrar líkamsrannsóknir gilda ákvæði laga um
meðferð opinberra mála. Samkvæmt 92. gr.
laganna má taka blóð- og þvagsýni úr sakborn-
ingi og framkvæma á honum aðra þá líkams-
rannsókn í þágu rannsóknar sem gerð verður á
honum að meinalausu. Enn fremur má taka af
honum fingraför og myndir í þágu rannsóknar.