Læknablaðið - 15.03.1999, Blaðsíða 53

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
237
Stundum kemur fyrir að rannsókn sakamála
reynist ófullnægjandi. Lögregla verður að gæta
þess að rannsókn fari fram á öllu því sem skipt-
ir máli. Einnig ber henni að tryggja sönnunar-
gögn á meðan þau eru tiltæk og þeirra ber að
afla eftir því sem tilefni gefst til hverju sinni.
Þetta má skýra betur með eftirfarandi dæmi:
Stúlku var nauðgað er hún svaf ölvunar-
svefni. Engir áverkar fundust á henni næsta
dag við læknisskoðun. Stúlkan var ein til frá-
sagnar um málsatvik og um ástand sitt þegar
brotið var framið að meintum brotamanni
frátöldum sem hélt því fram að stúlkan hafi
verið vakandi og samþykk samförum. Ekki
var tekið blóð- eða þvagsýni úr stúlkunni en
það var nauðsynlegt til að tryggja sönnun á
frásögn hennar um eigið ölvunarástand. A
þetta reyndi í dómi Hæstaréttar en þar var
fundið að því að við frumrannsókn málsins
var ekki tekið blóð- og þvagsýni úr stúlkunni
vegna frásagnar hennar um áhrif af áfengis-
neyslu (17).
3. Misræmi í gögnum
Dómstólar standa stundum frammi fyrir því
að fá í hendur sönnunargögn þar sem misræmis
gætir varðandi það sem í þeim kemur fram. í
því sambandi getur verið um að ræða ólíkar
niðurstöður úr rannsóknum, mismunandi mat
sem lagt er á læknisfræðileg álitaefni eða mis-
ræmis gætir í tilteknum atriðum sem fram hafa
komið við rannsókn og því sem kemur fram í
öðrum gögnum málsins.
Astæður fyrir misræmi í gögnum geta verið
ólíkar. Stundum eru upplýsingar misvísandi
vegna þess að þær eru ónákvæmar. Einnig get-
ur verið um óvissu að ræða eða álitamál sem
ekki eru til einhlít svör við. I þeim tilfellum
geta ýmist verið eðlilegar skýringar á misræm-
inu eða að engar skýringar finnist á því.
Þegar læknisvottorð eða önnur læknisfræði-
leg gögn eru misvísandi er mikilvægt að fram
komi hvort viðhlítandi skýringar eru á því og ef
svo er hverjar þær eru. Það gerir dómara fært
að meta sönnunargildi þessara gagna. Þegar
misræmi kemur fram í læknisfræðilegum
gögnum getur þó verið nauðsynlegt að kalla til
sérfróða meðdómsmenn til þess að dómurinn
geti lagt rétt mat á sönnunargildi þeirra.
Nefna má ýmis dæmi um misræmi sem fram
hefur komið í rannsóknum sem gerðar voru í
þeim tilgangi að upplýsa sakamál. A ráðstefnu
alþjóðasamtakanna International Society for
Prevention of Child Abuse and Neglect, sem
haldin var í Barcelona á Spáni í september
1997, kom fram í fyrirlestri Martin Finkels,
prófessors í barnalækningum við læknaháskól-
ann í New Jersey, að hann þekkti sjálfur mörg
dæmi um þess háttar misræmi. Hann rakti til-
felli sem vísað hafði verið til hans vegna þess
að niðurstöður rannsóknarstofu voru ekki í
samræmi við önnur atriði sem upplýst voru í
málum þessum. A misræminu voru í öllum til-
fellum handbærar skýringar sem honum hafði
tekist að finna. I nokkrum þeirra hafði verið um
mistök eða ranga greiningu að ræða. Eftirfar-
andi dæmi verður nefnt hér til nánari skýringar
á þessu:
Við skoðun á sýni sem tekið hafði verið úr
saur stúlkubarns „fundust sæðisfrumur". Af
því var dregin sú ályktun að stúlkan hefði
verið kynferðislega misnotuð. Þessi niður-
staða, sem staðfest var af nokkrum sérfræð-
ingum, var vefengd af móður stúlkunnar og
var rannsóknin því tvíendurtekin og urðu
niðurstöður ávallt þær sömu. Á því stigi var
dr. Finkel fengin rannsókn málsins í hendur.
I viðtali hans við móðurina fullyrti hún að
útilokað væri að stúlkan hefði verið misnot-
uð. Hann skoðaði sjálfur sýni frá stúlkunni
og sá þar agnir sem líktust sæðisfrumum.
Við nánari rannsókn kom í ljós að um var að
ræða ákveðinn sníkil sem líktist sæðisfrum-
um í útliti. Sníkillinn lifir í ákveðinni tegund
af fiski og hafði stúlkan fengið hann þaðan.
Af þessu má meðal annars draga þann lær-
dóm hve mikilvægt er að rétt verði staðið að
rannsóknum og öðrum athugunum sem gerðar
eru til að upplýsa mál. Mikilvægt er einnig að
ekki verði dregnar rangar ályktanir af því sem
fram kemur við skoðun eða aðra læknisfræði-
lega rannsókn. I dæminu sem hér var rakið sést
einnig að margendurteknar rannsóknir stað-
festa ekki endilega að niðurstöður séu réttar
enda voru sömu mistökin gerð sem leiddu til
sömu röngu niðurstöðunnar. Sama gildir um
rannsókn sem gerð er af mörgum sérfræðing-
um; ef þeir gera allir sömu mistökin verður
greiningin röng og styrkir í því tilfelli ekki
áreiðanleika hennar. Ekki má líta svo á að
vegna þess að rannsóknirnar voru margar og
sérfræðingarnir nokkrir hljóti niðurstöðurnar
að vera réttar.
Islenskt dæmi um misræmi í rannsóknum er
í Hœstaréttardómum 1996 bls. 350. I því máli
hafði kona kært nauðgun. Sýni var tekið úr