Læknablaðið - 15.03.1999, Blaðsíða 42

228
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
3. Hverjir eru sérfræðingar?
Þegar leitað er sérfræðiálits eða mats sér-
fræðings vegna dómsmáls er mikilvægt að sá
sem það á að gefa hafi þekkingu á þeim sér-
fræðilegu álitaefnum sem um ræðir. Sam-
kvæmt réttarfarslögum má aðeins dómkveðja
til að framkvæma mat þann sem hefur nauð-
synlega kunnáttu til að leysa starfann af hendi.
í 24. gr. læknalaga nr. 53/1988 segir að lækni
sé óheimilt að kalla sig, auglýsa sig eða gefa á
annan hátt í skyn að hann sé sérfræðingur nema
hann hafi til þess leyfi. Hann má heldur ekki
gefa í skyn að hann sé sérfræðingur í annarri
grein en þeirri sem hann hefur sérfræðingsleyfi
Læknir, sem kallaður er til að gefa sérfræði-
álit í dómsmáli, þarf að hafa fullnægjandi
þekkingu á þeim álitaefnum sem leitað er svara
við. Einnig er mikilvægt að hann gefi álit eða
framkvæmi mat aðeins að því marki og á því
sviði sem sérfræðiþekking hans nær til. Að öðr-
um kosti hefur hann ekki forsendur til að meta
eða veita álit á því sem um er beðið.
Þessar meginreglur standa þó ekki í vegi
fyrir því að við læknisfræðilegt mat verði leitað
álits annars sérfræðings á einstökum þáttum, til
dæmis við mat á örorku. I 4. gr. laga unt lækna-
ráð segir að læknaráði sé rétt að leita jafnan
álits sérfróðra manna utan ráðsins urn mál, sem
eru utan við sérfræðisvið þeirra manna, er ráðið
skipa. Læknisfræðileg álit geta enn fremur
byggst á niðurstöðum annarra sérfræðinga á til-
teknum atriðum sem máli skipta, til dærnis
rannsóknum sem fara fram á rannsóknarstof-
um. í þeim tilfellum þarf þó að koma fram að
læknisfræðilegt mat eða álit hafi verið unnið
með þessum hætti.
Sérfræðingar gegna ákveðnu hlutverki varð-
andi sönnunarfærslu í dómsmáli þegar þeinr
eru falin tiltekin verkefni í þeim efnum. Stund-
um getur verið erfitt að greina á milli hlutverks
sérfræðings annars vegar og dómara hins veg-
ar. Þetta má skýra með eftirfarandi dæmi:
Þegar geðrannsókn fer fram metur geðlæknir
ástand sakbornings. Hann kannar hvort sak-
borningurinn hefur verið geðveikur þegar af-
brot var framið og hvort samhengi er á milli
sjúkdómsins og brotsins. Dómari leggur síð-
an endanlegt og sjálfstætt mat á það hvort
sakborningur er sakhæfur. Við matið byggir
dómarinn á niðurstöðum geðrannsóknar svo
og öðrum atriðum sem fram koma í gögnum
málsins (10).
Ekki má dómkveðja matsmann til að fram-
kvæma mat nema hann sé að öllu leyti óaðfinn-
anlegt vitni um það atriði sem á að meta. Sér-
fræðingur sem kallaður er til sem matsmaður
má því hvorki vera skyldur né tengdur þeim
sem matið varðar. Hann má heldur ekki hafa
haft þau afskipti af viðkomandi að hann geti
ekki gegnt hlutverki óháðs álitsgjaía í málinu.
Sá sem hefur til dæmis haft einstakling til
læknismeðferðar eða áður gefið sérfræðilegt
álit eða framkvæmt mat verður því almennt
ekki kallaður til sem óháður matsmaður eða
álitsgjafi í málinu. Það er þó ekki algilt, til
dæmis er hugsanlegt að sami matsmaður verði
beðinn um nýtt mat eða viðbótarmat vegna
nýrra upplýsinga sem komið hafa fram.
í flestum tilfellum er ljóst hvenær þörf er á
að afla læknisfræðilegra gagna og hverrar sér-
fræðiþekkingar er þörf. Dæmi eru þó um að
ágreiningur hafi risið um það.
í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur frá 20.
ágúst 1993 í máli nr. E-2490/1993 reyndi að
nokkru á þessi álitaefni en málið snerist um
ágreining foreldra um forsjá bams (11).
Sóknaraðili krafðist þess í málinu að annar
tveggja matsmanna, sem til stóð að dóm-
kveðja, meðal annars til að meta foreldra-
hæfni varnaraðila, væri geðlæknir. Því var
mótmælt af hálfu vamaraðila og var leyst úr
þeim ágreiningi með úrskurðinum.
I úrskurði dómsins segir að ekkert komi fram
í gögnum málsins sem bendi til að nauðsyn-
legt væri að dómkveðja geðlækni til að meta
það sem urn var beðið. Taldi dómarinn að
tveir sálfræðingar hefðu mun betri aðstöðu
til að meta það sem fyrir var lagt í matsmál-
inu heldur en sálfræðingur og geðlæknir.
Báðir sálfræðingarnir sem dómkvaddir voru
höfðu víðtæka reynslu varðandi þau atriði
sem máli skiptu en að nokkru leyti var
reynsla þeirra á ólíku sviði. Annar starfaði á
barna- og unglingageðdeild Landspítalans
og hafði mikla reynslu í að leggja próf fyrir
böm og meta ástand þeirra. Hinn starfaði á
eigin sálfræðistofu og hafði menntun og
reynslu í greiningu og meðferð áfengissjúk-
linga og enn fremur í að greina áhrif
drykkjuskapar á börn þeirra.
III. Þagnarskylda og meðferð
trúnaðarupplýsinga
Þegar leitað er eftir trúnaðarupplýsingum í
þeim tilgangi að nota þær við sönnunarfærslu í