Sagnir - 01.10.1983, Page 44

liði sínu til íslands „og hefna níðs þess, er
allir íslendingar höfðu hann níddan. Pað
var í lögum haft á íslandi, að yrkja skyldi
um Danakonung níðvísu fyrir nef hvert, er
á var landinu, en sú var sök til að skip það,
er íslenskir menn áttu, braut við Dan-
mörku, en Danir tóku upp fé allt og kölluðu
vogrek, og réð fyrir bryti konungs, er Birgir
hét“.22) Við þessa sögn spannst hjá Snorra
þjóðsagan um tákn fjórðunganna, land-
vætti, sem stóðu vörð um landið og skarta á
skjaldarmerki íslenska ríkisins. Þeir eiga
sér að foreldri tákn guðspjallamannanna og
sýn Esekíels spámanns.23'
/ Heimskringlu segir að Haraldur konungur blá-
tönn hafi œtlað að sigla liði sínu til íslands til að
hefna níðs þess er allir íslendingar höfðu Itann
níddan. Við þessa sögu spannst hjá Snorra Sturlu-
Syni þjóðsagan um tákn fjórðunganna, landvætt-
ir, sem stóðu vörð um landið og skarta á skjaldar-
merki íslenska ríkisins.
Fyrsta sagnfræðistofnunin
íslendingar komust víst brátt að raun um
að níðkvæði væru ekki arðvænleg útflutn-
ingsvara og breyttu skáldalögum sínum. I
Grágás segir: „Ef maður yrkir háðung um
konung Dana eða Svía eða Norðmanna og
varðar skóggang, og eiga húskarlar þeirra
(þ.e. kónganna) sakirnar; ef þeir vilja eigi,
og á þá sök er vill.“24)
Með því að banna níð var þess krafist af
skáldum að þau þræddu þá vandrötuðu leið
að lofa ekki einn furstann með því að níða
annan. Skáldin hafa verið hrædd um
atvinnu sína og sett sér þess vegna strangar
siðareglur. Þau voru eins konar sendisveit
íslendinga erlendis og stuðluðu að því að
greiða fyrir samskiptum þeirra við aðrar
þjóðir. Norrænir furstar stóðu á hálffor-
sögulegu stigi á 10. öld og réðu ekki yfir
annarri áróðurstækni en töluðu orði. Níð-
vísa gat orðið fleyg um norrænt málsvæði,
þar sem dönsk tunga var töluð, en íslend-
ingar stóðu utan hernaðarbandalaga og
hlupu milli landa með kóngalof, sem þeir
hömuðust við að framleiða sem útflutnings-
vöru og til að koma ár sinni fyrir borð.25)
Á íslandi varð til skáldaskóli, hefðbundið
bragform frásagnakvæða um minnisverð
tíðindi í ævi norrænna fursta, og lærði þar
einn af öðrum, eins og segir í Egils sögu.
Egill Skallagrímsson telst fyrsta og frægasta
hirðskáldið. Þegar Egill var orðinn gamall,
óx upp Einar Helgason skálaglamm.
„Hann tók að yrkja, þegar hann var
ungur, og var maður námgjarn. Það var eitt
sumar á alþingi, að Einar gekk til búðar
Egils Skallagrímssonar, og tókust þeir að
orðum, og kom þar brátt talinu, að þeir
ræddu um skáldskap; þótti hvorum tveggja
þær ræður skemmtilegar. Síðar vandist
Einar oftlega að ganga til tals við Egil“.26)
Hirðskáldaskólinn æfði menn í diplomat-
iskum dyggðum, og var fyrsta íslenska sagn-
fræðistofnunin, hvort sem mönnum fellur
það betur eða verr. Og menn virtu skáldin
að verðleikum eins og viðurnefnin sýna: ill-
skælda, loftunga, skálaglamm og skálda-
spillir, en Eyvindur þótti víst ófrumlegurog
djarftækur til kvæða annarra skálda. Sum
hirðskáldin fóru erindum herra síns og skil-
uðu ljóðaskýrslum eins og Sighvatur Þórð-
arson, sem orti Austurfararvísur um Sví-
þjóðarför fyrir Ólaf digra árið 1018. Þær eru
elsta skýrsla, sem íslenskur diplomat og
leyniþjónustumaður hefur skilað, en eng-
inn samanburður hefur verið gerður á henni
og skýrslum starfsbræðra hans frá síðari
árum.
42