Sagnir - 01.10.1983, Síða 53

fátækra manna er stundum komið burt í bú-
sældarlegri héruð . . . greiða foreldrar eða
ættingjar fóstrum þeirra eða væntanlegum
verndurum eins mikla þóknun og þeir geta og
biðja þá og sárbæna með mörgum fögrum
orðum að fyrir guðs skuld sé höfð örugg
umhyggja með sonunum, að þeir megi alast
upp við heiðarleik og venjast við einhverja
iðju sem að gagni má koma í lífinu.
Enn ritar höfundur að útlendingar taki
börnin
aldrei með sér nema annaðhvort foreldrarnir
sjálfir eða aörir góðir menn fyrir þeirra hönd
greiði þeim ákveðið gjald.
Arngrímur lærði hefur svipaða sögu að
segja um ómegð og neyð til skýringar á því
að kaupmenn flytji börn eða unglinga brott
af landinu. Hann hermir og að Danakon-
ungur hafi sent hingað Axel Juul árið 1552
(rétt 1551) og sá hafi haft á brott með sér 15
íslenska sveina, fátæka („pueros paupercu-
los“) og komið þeim til manns.23 Annars
staðar segir Arngrímur frá Erlendi nokkr-
um Pálssyni sem hafi verið handgenginn
Jóni biskupi Arasyni: „Hann tóku þeir Axel
Juul að sér og komu honum, þeim Erlendi
[svo], í skóla til Björgvin." Erlendur varð
síðar prestur á íslandi.24 Hafi hann verið
einn hinna fimmtán, sem líklegt er, sýnist
hæpið að leggja að jöfnu framtak Juuls og
barnaútflutning kaupmanna.
Skortur ástríkis?
Athyglisvert er það sem í íslandslýsing-
unni frá 1589 segir um börn sem send voru
til fósturs í ókunn héruð. í Grágás er gert
ráð fyrir lögfóstri frá því barnið var átta ára
eða yngra og þar til það yrði 16 ára. Einnig
er gert ráð fyrir fósturlaunumP Fóstur virð-
ist hafa verið títt á íslandi á 13. öld eins og
íslendingasögur benda til en þær fá stuðn-
ing af Sturlungu. Börn voru ósjaldan fengin
í hendur fóstrum á heimilum kynforeldra og
hlutu venjulega mikið ástríki og umönn-
un.26 Mörg alkunn dæmi eru um að börn
hafi verið send að heiman til fósturs.27 Auð-
ugir bændur tóku syni höfðingja stundum til
fósturs og ætluðust til verndar í staðinn28 og
vafalaust var fóstri oft ætlað að treysta bönd
milli foreldra og fósturforeldra og fjölskyldna
þeirra. Allt gildir þetta um mektarbændur
og höfðingja en frá hinum segir fátt. Þó er í
Njálssögu getið um tvo „veislusveina“ á bæ
mektarbónda eins í Borgarfirði. Pettaskýr-
ir Einar Ól. Sveinsson svo að sveinarnir hafi
verið af fátæku foreldri og bóndinn alið önn
fyrir þeim.2y Þeir voru fóstursynir en ekki
ómagar og etv. var gefið með þeim, þe.
próventa, sbr. íslandslýsingu 1589.
Enginn þarf að efast um að tilfinninga-
bönd hafi verið sterk milli foreldra og barna
á miðöldum sem á okkar tíð. Hinn enski
siður að senda börn bráðung að heiman
verður ekki skýrður með skorti á ástríki og
varla eingöngu með fjárskorti eða fátækt
því að hann tíðkaðist meðal hinna efnuðu
líka. Sú skýring var gefin á Englandi að for-
eldrar vildu komast hjá að spilla börnum
sínum með eftirlæti eða hlífa sér við að tyfta
eigin börn eða hvort tveggja.30 Hér eiga við
hin kunnu upphafsorð Brekkukotsannáls:
Vitur maður hefur sagt að næst því að missa
móður sína sé fátt hollara ungum börnum en
missa föður sinn.
Eitthvað hefuretv. dregið úrfóstri meðal
hinna best settu á íslandi á 14. öld og á 17.
öld lögðu forkólfar lúterstrúar áherslu á
strangt ogumhyggjusamlegt uppeldi af hálfu
kynforeldra. Þetta skýrir etv. að einhverju
leyti að ekki skuli getið um flutninga barna
með enskum duggum á 17. öld. Meginskýr-
ingin ætti þó líklega að vera að eftirspurn af
hálfu Englendinga hafi minnkað að mun.
Niðurlag
í upphafi máls var sagt að margir íslend-
ingar muni hafa leitað til Englands á 15. öld
ekki síður en á 17. öld. Flestir munu hafa
farið frjálsir en sumum var rænt að mati
yfirvalda, þám. börnum. Ekki verður skor-
ið úr um það hér en hitt er víst aö Englend-
ingar aðhylltust sjálfir að senda börn sín
mjög ung að heiman og slík viðhorf voru ís-
lendingum ekki með öllu framandi. Dæmi
munu vera þess að íslendingum vegnaði vel
51