Sagnir - 01.10.1983, Síða 66

skilning á afstöðu íslendinga, sem vildu
koma í veg fyrir að íslenskar hafnir yrðu
notaðar sem miðstöðvar erlendrar útgerð-
ar.15
I kjölfar þessa ágreinings og tilrauna
Dana til að framfylgja lögunum fylgdu
flotaheimsóknirnar 1896 og 1897 og bráða-
birgðalausn deiluefna með samningi Atkin-
sons og Magnúsar landshöfðingja Stepen-
sens árið 1896. Um þá atburði verður ekki
fjallað hér.16 Samningaviðræður Dana og
Breta um frambúðarlausn deiluefna stóðu
sem hæst 1896 og 1897 og lauk með því að
alþingi féllst á að milda ákvæði laganna frá
1894 árið 1897 í stað þess að Bretar virtu
ákvæði Norðursjávarsamningsins hér við
land. Bretar beittu ekki herskipavaldi til að
knýja þessi málalok fram, þótt alþingi hafi
látið stjórnast af nálægð flotans og oftúlkað
yfirlýsingar Atkinsons um viðbrögð Breta
yrðu ákvæði laganna ekki milduð.17 Virtust
allir málsaðilar sætta sig allvel við þessi
málalok.
En hvað réði því að Danir slógu af upp-
runalegum kröfum sínum og sömdu við
Breta? Var hér um undanslátt að ræða, sem
e.t.v. stjórnaðist af efnahagsþvingunum af
hálfu Breta? Hver var raunverulega orsök-
in?
Vafalaust hafa Danir séð að réttarleg
staða þeirra í málinu var veik. Röksemdum
lögfræðinga bresku stjórnarinnar um að
lögin frá 1894 stæðust ekki gagnvart al-
þjóðarétti, var erfitt að hnekkja. Danir
vildu binda endi á ágreiningsmál sín við
Breta vegna fiskveiðilögsögunnar við
ísland, á þann hátt að sem tryggast væri að
lausn deiluefna gæti orðið fordæmi að fjöl-
þjóðlegu samkomulagi um landhelgismál
landsins.18 Stefna Dana mótaðist því,
a.m.k. eftir ársbyrjun 1897, af því að fá
ákvæði Norðursjávarsamningsins viður-
kennd hér við land. Pessi samningur fól í sér
helstu drög sem þá voru þekkt að fjölþjóð-
legu samkomulagi um hafréttarmál. í þessu
sambandi tóku Danir lítt mið af sérhags-
munum Islendinga á afmörkuðum, en
mikilvægum fiskislóðum. Þeir höfnuðu
64
t.a.m. boði Breta um að hverfa frá veiðum
á Faxaflóa gegn veiðiheimild innan 3 mílna
landhelgismarka undan suð-austurströnd
landsins. Pessu tilboði Breta var fagnað af
ýmsum hérlendis,19 en nærri má geta
hverjar afleiðingar slík tilslökun frá 3 mílna
landhelgismörkum hefði getað haft.
En Danir tóku mið af fleiru. Peir treystu
sér ekki til að verja „þjóðréttarlandhelgi" j
hér við land og óttuðust átök á miðunum.
Þeir urðu og að taka mið af stöðu sinni á |
alþjóðavettvangi. Þar urðu þeir að ástunda ;
vinsamlega sambúð við Bretland, einkum
vegna eflingar hins sameinaða Þýskalands í
suðri. Danir höfðu séð á eftir Slésvík og
Holstein í hendur Prússlands og Austurrík-
is árið 1864 og þá gripu Bretar inn í átökin
þegar albúið virtist að þýskur her héldi yfir
dönsku sundin í átt til Kaupmannahafnar.
Danir urðu því að treysta vinsamlegt stjórn-
málasamband við Breta ef um endurnýjað-
ar útþenslutilraunir yrði að ræða af hálfu
stórveldisins í suðri. Þessartværsíðasttöldu
skýringar gat ég um í Sögu 1980 og bætti
þeirri þriðju við, að Danir hefðu ekki verið
tilbúnir til að fórna markaðsmöguleikum
fyrir útflutning sinn á landbúnaðarafurðum
til Bretlands fyrir hagsmuni íslenskra sjóm-
anna og útvegsbænda. Danir fluttu út land-
búnaðarafurðir fyrir 250 milljónir danskra
króna um aldamótin 1900 og fór meginhluti
þessa útflutnings á Bretlandsmarkað. Þar
sem Danir litu á Island sem hluta Dan-
merkur töldu þeir markað fyrir landbúnað-
arafurðir sínar í Bretlandi meira virði ríkis-
heildinni en fiskveiðihagsmuni íslendinga.
Jón Þ. Þór heldur því fram að allar vanga-
veltur um slíkt séu þarflausar, því engar
heimildir bendi til „að Bretar hafi á nokk-
urn hátt knúið eða reynt að knýja Dani til
undanhalds við samningsgerðina."20 Ég er
fyllilega sammála Jóni um að Bretar hafi
ekki beitt Dani hótunum um efnahags-
þvinganir. Mig langar samt til að malda í
móinn og standa við fyrri skýringu mína,
vegna þess að hún gekk alls ekki út frá því
að slíkar hótanir hefðu komið til. Á hinn
bóginn höfðu Danir fulla ástæðu til að óttast