Sagnir - 01.06.1992, Page 71

jaxlinn og hélt utan til höfuðborgar
Danaveldis með stórbrotna drauma í
farangrinum.1
Hafði engan dreymt slíkan draum
fyrr hér uppi á eyjunni köldu?
Nokkrir íslendingar máluðu á 19.
öldinni og stunduðu iðju sína hér á
landi. Sigurður Guðmundsson og
Arngrímur Gíslason eru dæmi um
það. En það var eins og samfélagið á
19. öld væri of máttvana til að halda
uppi íslenskum listamönnum. Arn-
grímur málari lifði ekki nema að tak-
mörkuðu leyti af myndlistinni. Hann
var sundkennari, bókbindari og smá-
búskap stundaði hann síðustu ár ævi
sinnar.2 Og sumir samtímamenn Sig-
urðar málara létu í það skína eftir lát
hans að þjóðin ætti vissa sök á því að
hann veslaðist upp „ískaldur undir
tuskum og aleinn. Hefur það lifað í
minni þjóðarinnar sem dæmi um
hvernig Islendingar tóku á móti hon-
um og öðrum listamönnum á 19.
öldinni.
Á íslandi vantaði því greinilega alla
myndlistarhefð þegar fyrstu mynd-
listarmennirnir, sem voru það að
aðalstarfi, fóru að feta sig áfram í list-
sköpun sinni. Þessir frumkvöðlar,
með Einar Jónsson í fararbroddi,
gátu því hvorki stuðst við eða unnið
gegn neinni innlendri hefð eða list-
stílum eins og aðrir evrópskir lista-
menn. Þeir höfðu engan jarðveg til
að pæla í.
Siglt í kjölfar stráksins frá
Galtafelli
Þórarinn B. Þorláksson sigldi fyrstur
manna í kjölfar Einars Jónssonar.
Hann hélt utan í myndlistarnám
1895, nær þrítugur að aldri og þá
mikils metinn bókbindari. Ásgrímur
Jónsson fór einnig til Hafnar árið
1897, til að nema málaralist.4 Árið
1900 hélt Þórarinn fyrstu myndlistar-
sýningu sem haldin hefur verið hér á
landi, í húsi því sem hét „Glasgow",
nálægt þar sem Vesturgata 5 er nú.
Hann var síðan alkominn heim árið
1904. Ásgrímur Jónsson hélt þrjár
sýningar í Reykjavík árin 1903, 1905
og 1907, en kom svo heim úr ferð til
Italíu 1909 og starfaði hér eftir það.
Einar Jónsson var lengur utanlands,
lærði, vann og ferðaðist um Evrópu
áður en hann kom heim í byrjun
fyrra stríðs.5
Eftir að þessir menn höfðu brotið
ísinn, fóru æ fleiri fslendingar að
hætta sér út í jafn óhagnýtt nám og
listnám hefur verið og er enn. Jón
Stefánsson byrjaði að læra teikningu
1903. Jóhannes Sveinsson Kjarval fór
til Lundúna 1911 til að læra að mála,
eftir að hafa verið nokkur ár sjómað-
ur á skútum, en hélt svo til Hafnar.
Guðmundur Thorsteinsson, öðru
nafni Muggur, Júlíana Sveinsdóttir,
Krístín Jónsdóttir og Ríkarður Jóns-
son voru öll nokkurn veginn á sama
tíma í akademíunni í Höfn.6
Ýmsir fleiri bættust síðan í þennan
hóp listamanna. Flestir komu þeir
heim til Islands að loknu námi og það
hefur sjálfsagt örvað marga sem
áhuga höfðu til að halda út í heiminn
að nema fagrar listir. Ef einhvern
langaði til að læra myndlist var það
ekki talið jafn furðulegt og áður. í
Reykjavík fór síðan hægt og rólega
að myndast hópur listamanna sem
hvöttu og studdu við bakið hver á
öðrum.
Hlúð að gyðjunni
En hvernig er hægt að skýra þetta
„flÓð“ myndlistarmanna í upphafi
aldarinnar? Á ýmislegt mætti benda
eins og fjörkippinn sem Reykjavík og
aðrir þéttbýlisstaðir þar sem hámenn-
ing gat þrifist tóku á þessum árum.
Einnig má benda á viðgang borgara-
stéttarinnar og þar með þeirra sem
efni höfðu á að kaupa myndir til að
skreyta stássstofurnar. Hér verður
ekki litið á þessar skýringar heldur
kannað hvernig íslensk þjóðernis-
hyggja og ættjarðarást opnaði mönn-
um leið til að mennta sig í myndlist
og starfa við listsköpun hér á landi.
Þjóðemishyggjan var við lok 19.
aldar farin að brjóta sér nýjan farveg.
Þeir sem studdu Valtýskuna svoköll-
uðu lögðu til dæmis meiri áherslu á
verklegar framfarir á íslandi en bar-
áttuna fyrir sjálfstæði íslendinga með
skírskotun í sögulegan rétt þjóðar-
innar. Þetta var í anda þeirrar
hagnýtu framfarastefnu sem var þá
að ryðja sér til rúms.7 Hugmyndin
var að íslendingar ættu að sýna sjálf-
stæði sitt í verki. Þessi tegund þjóð-
ernishyggju varð svo ríkjandi á fyrri
hluta 20. aldar og kemur ágætlega
fram í grein um skrautlist á íslandi
eftir Kristján Albertsson. Þar talar
hann um mikilvægi þess að listamenn
séu gæddir ást til íslands. Hún „ein er
nokkurs virði nú á dögum og ekki er
fólgin í því að illyrðast við Dani,
heldur í hinu að unna fremd og þró-
un íslenskrar þjóðmenningar og vilja
leggja henni lið sitt í verki.“8
Máttur og megin íslensku þjóðarinnar t steinsteypu yfir myndasmið og vcrk hans. Listasafn
Einars Jónssonar nýbyggt og glœsilegt á Skólavörðuholtinu.
SAGNIR 69