Sagnir - 01.06.1996, Blaðsíða 74

own country, where musical
profíciency is too often only a
display of feats of art, which have no
reference whatever to the emotions
which natural melody, is calculated
to excite.8
Það skorti sem sagt eitthvað upp á
hina fínni túlkun að mati bresku
aðalsmannanna og átti það reyndar
einnig við um orgelleik Magnúsar. Þrátt
fyrir það var þetta ferðalöngunum kær-
komin tilbreyting því hvergi annars-
staðar heyrðu þeir leikið á hljóðfæri ef
frá var talið „fiðlugarg" á böllum í
Reykjavík. Mackenzie heldur því líka
fram að Stephensenfjölskyldan sé sú eina
á landinu sem iðki tónlistarflutning að
nokkru marki og hefur hann það vafa-
laust eftir Magnúsi. I það minnsta hafði
landi hans, grasafræðingurinn Hooker,
sem kom að Innrahólmi sumarið áður,
eftir Magnúsi að nær enginn geti leikið
af neinni leikni á langspil nema hann
sjálfur og fjölskylda hans og dregur
Hooker þá ályktun af þvi að langspils-
leikur sé að leggjast af i landinu.9 Þótt
varast beri að gleypa allt sem haft er
eftir Magnúsi Stephensen um eigið ágæti
hrátt, er líklegt að tónlistariðkunin að
Innrahólmi hafi stuðlað að öflugra tón-
listarlífi í landinu, i það minnsta á meðal
heldri stéttarinnar. Sveinbjörn Egilsson
var t.d. til heimilis hjá Magnúsi frá 10
ára aldri uns hann fór utan til náms
1814 og hefur hann örugglega notið
tónlistarlegrar uppfræðslu fóstra síns. I
það minnsta hóf hann þverflautunám
þegar til Kaupmannahafnar kom og
stunduðu hann og herbergisfélagi hans
Lárus Thorarensen (sonur Stefáns amt-
manns og síðar sýslumaður í Skaga-
fjarðarsýslu) flautuleikinn svo grimmt
að þeir voru kærðir til garðsprófasts
fyrir ónæði.10 Eiginkona Sveinbjarnar,
Helga Benediktsdóttir, lék einnig dável á
langspil og lærði hún það af Stephen-
senfólkinu.11 Sú staðreynd að Stephen-
senættin tengdist mörgum af helstu
embættismönnum landsins á einhvern
hátt gegnum mægðir gæti hafa stuðlað
að auknum áhuga á hljóðfæraleik og
eflaust hefur innflutningur kaupmanna á
pianóum og fiðlum gert það að verkum
að það þótti fínt að leika á hljóðfæri.
Dæmi um það er að þegar Þorgrímur
Tómasson gullsmiður og síðar ráðsmað-
ur á Bessastöðum bað Ingibjargar Jóns-
dóttur bar hún bónorðið undir Grím
bróður sinn og taldi Þorgrími til
hugsanlegra tekna að „hann dansar gott
og spilar á fíól."12
Fiðlan og langspilið
Islensku hljóðfærin tvö, langspil og
fiðla, eru bæði ákaflega frumstæð
strengjahljóðfæri. Fiðlan er eldri og er
langspilið endurbætt útgáfa af henni.
„Þad er Ijótt bædi ad heyra og sjá, þegar
saungvarar kúga upp skræki á stangli med
uppblásnum ædum á hofdi og ollu andliti af
ofraun... en svo sem þetta er opt um of, svo
erþað allt eins um van, þegar saungurinn
verdur ad ólundar rauli í lægstu nótum.
Annars vegar líktust þau fiðlunni
talsvert að útliti nema hvað þau voru
lengri og mjórri, hins vegar voru þau
með útskoti eða litlum belg, svokallaðri
„bumbu", á þeirri hlið sem snéri frá
hljóðfæraleikaranum
og var sú gerð mun
algengari þegar kom
fram á 19. öldina. Þá
var langspilið að
mestu búið að leysa
fiðluna af hólmi og
lagðist fiðluleikur af
nema á einstaka
svæðum, svo sem
Kelduhverfi í
Norður-Þingeyjarsýslu.13
Um aldamótin 1800 var
langspilsleikur enn að mestu bundinn
við yfirstéttina. Hann þótti t.d. það fínn
að Stephensenfjölskyldan stundaði hann
af miklu kappi og Holland segir frá því
að börn Magnúsar, Olafur og Þórunn,
hafi leikið fyrir þá félaga á Iangspil og
það alls ekki illa. Þeir höfðu reyndar
aldrei séð neitt hljóðfæri í líkingu við
langspilið en Holland segir að
Bæði voru þau Iátin liggja á borði fyrir
framan tónlistarmanninn sem lék á þau
með boga með annarri hendi en hina
hendina hreyfði hann eftir þeim streng
er laglinan var leikin á. Á langspilum var
gripbretti undir þcim streng sem hægt
var að þrýsta strengnum niður á líkt og á
gíturum og var þá tónninn skýrt
afmarkaður en á hina strengina, sem
venjulega voru tveir en gátu verið einn
eða þrír, var leikið á án þess þeir væru
snertir með vinstri hendi og þeir notaðir
sem einskonar bassa-
strengir. A fiðlunni
var hins vega ekkert
slíkt bretti og þurfti
þvi að treysta á tón-
eyrað ef leika átti á
hana. Öfugt við
langspilið var fingr-
unum þrýst upp
undir strengina og
handarbakið á
vinstri hönd látið
hvíla á brún fiðl-
unnar. Fiðlur höfðu
2-4 strengi og voru
talsvert mismunandi
að gerðum en flest-
ar voru þær þó eins-
konar aflangur kassi
sem mjókkaði í
annan endann. Á
þeim endanum voru
lyklar til að stilla
hljóðfærið en á
breiðari endanum
voru strengirnir fest-
ir með látúnsnögl-
um. Enginn hljóm-
botn var á fiðlunni
og því hafði hún
ekki rnikinn hljóm.
Langspilin voru
hins vegar aðeins af Fiðlur höföu 2-4 strengi og voru talsvert mismunandi að gerðum en flestar
tveimur gerðum. voru þær þó einskonar aflangur kassi sem mjókkaði í annan endann.
Sagnir 1996 - 74