Sagnir - 01.06.1996, Blaðsíða 25

mér
Smith-Rosenberg kemst að kjarna máls-
ins er hún segir mikilvægi þessara gagna
felast í því að þau hafi aldrei átt að
birtast opinberlega. Bréfritari tjáir sig í
þeirri trú að enginn annar en viðtakandi
lesi. Þannig eru einkabréf einstök
heimild að því leyti að þau sýna berlega
hugsanir og tilfinningar einnar mann-
eskju og hvernig hún upplifir líðandi
stundu. Við lestur bréfa frá nítjándu öld
er líkt og rannsakandinn færist eina öld
aftur í tímann. Það er nánast eins og
hann upplifi atburðina sjálfur svo mikil
er nálægðin.
Þeir sem rannsakað hafa líf kvenna á
nítjándu öld virðast margir hverjir draga
upp fremur einsleita mynd af þeim. Gott
dæmi um það er að finna í eftirfarandi
samantekt á sjálfsímynd kvenna frá nítj-
ándu öld:
Eg vil geta þess áður en lengra er
haldið að konurnar eru ekki marg-
orðar um sjálfar sig, hvorki í minn-
ingum sinum, ljóðum né sendibréf-
um. Þær skrifa minnst um sjálfar sig
sem sjálfstæðar tilfinningaverur, held-
ur sem hluta af mikilvægari heild.
Líkt og oft var raunin í lífi kvenn-
anna, létu þær aðra ganga fyrir í
skrifum sínum.4
Hér hefur tónninn verið gefinn fyrir
framhald greinarinnar. Höfundur leitar
síðan dæma í heimildum til að styðja
kenninguna. Ragnhildur Richter kemst
að sams konar niðurstöðu i umfjöllun
um sjálfsævisögu Málfríðar Einarsdóttur
(1899-1983) út frá femíniskum kenn-
ingum:
... má segja að konur geti stöðugt
dregið i efa, eða neyðist til að draga
Páll Pálsson, skrifari hjá Bjarna Thorsteinsson
amtmanni á Vesturlandi.
í efa, hugmyndina um afmarkaðan
einstakling sem liti á sig sem heild,
þekki mörk sín og vilji viðhalda
þeim, eins og riki landamærum sín-
um. Þess i stað upplifi konur sig
frekar í samhengi við aðra, sjálfsmynd
þeirra sé sveigjanleg og síbreytileg.5
I báðum tilvikum gefa höfundar sér
ofangreindar forsendur áður en hin
eiginlega umfjöllun hefst. Þegar fræði-
menn gefa sér slikt fyrirfram er útilokað
annað en að niðurstaðan verði á sömu
leið. Spurningin er sú
hvort íslenskar konur
hafi verið jafn þögul-
ar, ófrjálslegar og
ósjálfstæðar og af er
látið. Er hér ekki
dregin upp fremur
einlit mynd af kvenfólki?
Ef einungis væri stuðst við lýsingar
ferðamanna á konum yrði svarið við
spurningunni liklegast neikvætt. I Ferða-
bók Eggerts Olafssonar og Bjarna Páls-
sonar má t.d. lesa eftirfarandi umsögn
um norðlenskar konur:
Það er ekki einungis, að kvenfólk
sækir engar skemmtanir eða nýtur
annarrar tilbreytni í daglegu lifi, en
það veldur því, að þær eru ófrjáls-
legar i allri framkomu og umgengni,
þögular og þunglyndar.6
Eggert og Bjarni vildu meina að
orsakarinnar væri að leita i mikilli vinnu
og lítilli tilbreytingu. Fleiri ferðamenn
undruðust mikið vinnuálag islenskra
kvenna.7 Auk þess sem mörgum fannst
kvenfólkið fremur lokað og jafnvel jaðra
við að það væri taugaveiklað.8 Sennilega
hittir Loftur Guttormsson naglann á
höfuðið er hann ályktar „að samfélags-
gerðin ... [hafi] þrengt mun fastar að
konum en körlum og bakað þeim að
sama skapi meira andstreymi.” Þar hefur
hann í huga að konur voru mun lengur
hjú en karlar, húsaginn var strangari
gagnvart þeim, karlar höfðu meiri
möguleika á tilbreytingu í lífinu og að
lokum tiðar barnseignir sem konur
máttu þola.9 Þrátt fyrir mótlæti í lifinu
er hins vegar ekki sjálfgefið að þær hafi
verið litlar tilfinningaverur, ófrjálslegar
og líflausar. Annað má merkja í skrifum
irska blaðamannsins J. Ross Browne sem
ferðaðist hér um landið árið 1862:
Konurnar eru i rauninni þær einu
íbúanna sem sýna einhver merki lifs,
að frátöldum flónum. Þótt þær séu
óheflaðar í framkomu, fákunnandi og
subbulegar má sjá með þeim nokkurn
vott lifsorku og dugnaðar, að
minnsta kosti samanborið við karl-
mennina.10
Við lestur ferðabóka má fljótlega
greina hvort menn séu jákvæðir eða
neikvæðir i skrifum sinum vegna þess að
höfundar taka gjarnan afgerandi afstöðu
til manna og málefna. Auk þess virðist
sem tilgangur skrifanna hafi talsvert að
segja um viðhorf þeirra til landans og
jafnvel embætti eða staða mannanna
sjálfra. Ferðabók þeírra Eggerts og
Bjarna ber keim af því að þeir koma
fram sem fulltrúar upplýsingarinnar. Þeir
leita uppi galla til þess að hægt sé að
uppræta þá. Þetta er eflaust ein af
ástæðum þess hversu neikvæðir þeir eru.
Þannig er athyglisvert að í skrifum um
lundarfar vestfirskra karlmanna skuli
Þeir sem rannsakað hafa líf kvenna á nítjándu
öld virðast margir hverjir draga upp fremur
einsleita mynd afþví.
25 - Sagnir 1996