Sagnir - 01.06.1996, Blaðsíða 76

enn ad hvorr gauli í belg og kjeppist
máta- og adgreiningar-laust, sumir ad
grípa hvorr fram fyrir annann og
andina á lopti, opt í midjum ordum
og meiníngum, og sumir ad draga
seyminn hvorr odrum lengur.23
En það er fleira sem Magnúsi finnst
athugavert við íslenskan messusöng.
Skortur á tilfinningu fyrir söng, i það
minnsta fyrir kórsöng, hefur greinilega
farið í taugarnar á honum og þá ekki
síður tilhneiging forsöngvara til að
syngja ofan raddsviðs hins almenna
kirkjugests og jafnvel síns eigin.
Þad er ljótt bædi ad heyra og sjá,
þegar saungvarar kúga upp skræki á
stangli med uppblásnum ædum á
hofdi og ollu andliti af ofraun ... en
svo sem þetta er opt um of, svo er
það allt eins um van, þegar
saungurinn verdur ad ólundar rauli í
lægstu nótum.24
Það þarf svo sem engan að undra þó að
slíkur söngur hafi lítið átt upp á
pallborðið hjá Magnúsi en að sama
skapi áttu föðurlegar ráðleggingar hans
lítið upp á pallborð hins almenna
Islendings. I formála sálmabókarinnar
segist Magnús hafa sneitt hjá öllum
„myrkum", „þungskyldum", „efasömum"
og „tvíræðum orðatiltækjum" svo að
fáfróður og einfaldur almenningurinn
geti skilið og notið jákvæðs og upp-
byggilegs boðskaps sálmanna. Einnig
sleppti hann öllum „þungskildum sálm-
um“ og sálmum með „frekum heims-
ádeilum".25 Ef hann hefur talið að þessi
ritskoðun sín yki vinsældir bókarinnar
skjátlaðist honum hraplega. Fólk var
almennt mjög óánægt með sálmana í
bókinni og fóru tilraunir Magnúsar til
að bæta söngmennt íslendinga því
algjörlega fyrir ofan garð og neðan enda
þeir fáir sem höfðu nokkrar forsendur til
að skilja tónfræði. Söng- og tónfræði-
kennsla Magnúsar bar því sáralítinn
árangur og grallarasöngur tíðkaðist víð-
ast framundir miðja öldina og söng-
stíllinn jafnvel fram á þá tuttugustu.26
Magnús var þó ekki sá eini sem reyndi
að kenna Islendingum að syngja. Aðrir
beittu hógværari aðferðum sem skiluðu
mun betri árangri en hrokafullar
umvandanir landsyfir-dómarans, m.ö.o.
þeir kenndu fólki einfaldlega að syngja.
Sæmundur Magnússon Hólm hafði dvalið
í 15 ár við nám í guðfræði, heimspeki,
myndlist og fleiru í Kaupmannahöfn og
lagði þar m.a. stund á söngnám. Hann
kom hingað heim árið 1789 og gerðist
prestur að Helgafelli á Snæfellsnesi. I
Kaupmannahöfn kynntist hann ýmsum
hliðum sönglistarinnar sem þóttu nýstár-
legar hér heima á Fróni. Þegar heim kom
fór hann fljótlega að kenna söng og
langspilsleik og vakti athygli þeirra sem
til sáu sá siður Sæmundar að slá taktinn
með hendinni og þá ekki síður hvernig
hann hann hreyfði hendina upp eða niður
eftir því hvert hann vildi að söngurinn
færi. Það er því ekki að undra þó að þeir
sem lærðu hjá Sæmundi hafi verið
auðþekktir því það virðast hafa verið
talsverð viðbrigði fyrir flesta íslendinga
að heyra sungið í takti.
Með útgáfu Evangelískkristilegu messusaungs og
sáimabókarinnar má segja að Magnús
Stephensen hafi brotið blað í tónmenntasögu
íslands. Þar voru í fyrsta skipti hér á landi
prentaðar nótur af þeirri gerð sem við þekkjum í
dag en með þremur sálmanna fylgdu slíkar nótur.
Þó að Sæmundur hafi innleitt
„danskan" söngstíl fór því fjarri að hann
hafi verið undir dönskum áhrifum hvað
lagaval varðaði. Hann unni tvísöng og
var ákafur fylgismaður Grallarans. Helst
vildi hann syngja með konum og börnum
og kenndi til dæmis sveitarómögum þeim
sem hjá honum dvöldust söng, jafnvel
þegar þegar þeir áttu að vera að sinna
vinnu sinni.27 Annar prestur sem einnig
fiktaði við söngkennslu var séra
Benedikt Pálsson frá Stað í Barða-
strandarsýslu, þótt ekki hafi hann fengið
kennslu á við Sæmund í söng. Þó kenndi
hann sóknarmönnum sínum söng svo að
þeir gátu auðveldlega brugðið fyrir sig
fjórrödduðum söng sem var orðið
sjaldgæft á seinni hluta 18. aldar og
gætti áhrifa frá söngkennslu Benedikts
fram undir lok 19. aldar.28 Eflaust hafa
þeir verið eitthvað fleiri sem reyndu að
bæta söngmennt Islendinga en áhrifin
hafa verið mjög staðbundin líkt og hjá
þeim Sæmundi og Benedikt enda fór
íslenskur kórsöngur almennt ekki að
skána fyrr en langt var liðið á 19.
öldina.
Opinber tónlistarflutningur
Hljóðfæraleikur var að langmestu leyti
bundinn við heimilið. Þó svo að
heimilisfólkið á Innrahólmi léki á flest
þau hljóðfæri sem völ var á hér á landi
hélt það ekki opinbera tónleika eða neitt
slíkt. Það lék einungis fyrir sjálft sig,
sína nánustu og auðvitað gesti sem
þurfti að skemmta eða sýna sérstakan
heiður. Þannig var þessu varið með
langflesta hljóðfæraleikara landsins. Það
var aðeins þegar dansleikir voru haldnir
sem fólk gat notið tónlistarflutnings og
svo i einstökum undantekningartilfellum
eins og þegar Markús Magnússon
stiptprófastur lét leika á þrjú fíólín við
messugjörð á nýjársdag 1803 til að gera
hana hátíðlegri.29 Það virðist hafa verið
talsvert mismunandi á milli ára hve oft
dansleikir voru haldnir. Ebenezer
Henderson, sem var hér á árunum 1814-
1815, segir dansleiki haldna 2-3 sinnum
ári í Reykjavík20 en sumarið 1810 voru
þeir a.m.k. fjórir.21 Sumarið 1809 hefur
þó vafalaust verið algjört metsumar hvað
dansleikjahald snerti en það var árið sem
Jargen Jorgensen og félagar hans (þar á
meðal William Hooker) heiðruðu lands-
menn með nærveru sinni sællar minn-
ingar. Hefur enda verið litla aðra
skemmtun fyrir Jorgensen og félaga að
hafa. Hooker segir að dansleikir og
veisluhöld hafi verið nærri daglegir
viðburðir í Reykjavík síðustu vikurnar
áður en þeir fóru af landi brott.22
Fljótlega eftir að þeir Mackenzie,
Holland og Bright komu hingað sumarið
1810, ákváðu þeir að halda íslendingum
dansleik og var hann haldinn í Klúbbn-
um. Holland hefur eftir Olafi Loftssyni,
túlki þeirra, að mikil eftirvænting hafi
ríkt meðal yngissveina og hefðarmeyja
bæjarins og mikið hafi verið lagt í
undirbúninginn fyrir dansleikinn. Sam-
kvæminu líkir Holland við enskan
sveitadansleik og meira að segja klæðn-
aður kvennanna var eins og tíðkaðist hjá
ensku millistéttinni.
Dansinn hófst klukkan rúmlega 9.
Hljóðfærin voru: fiðla, bumba lög-
reglunnar og tveir þríhyrningar
(triangles). Herrarnir buðu döm-
unum upp algerlega á enskan máta,
og sama var að segja um allan
aðdraganda sveitadansanna (country
Sagnir 1996 - 76