Sagnir - 01.06.1996, Blaðsíða 8

iö.Nj.ð.Nsm
amennsku um haustið.1^
Rétt eins og trú á huldufólk var
draugatrú algeng alla nítjándu öld.
Sýslumannsfrúin segir t.d. frá þvi er þau
hjónin gistu á prestsetrinu á Hallorms-
stað. Karlarnir sváfu í kirkjunni og kon-
urnar í bænum:
- ---- --- ....|------ , —........... | ---n --i- ------- , .
Snæfellsjökull hefur löngum þótt sveipaöur dulúö. Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson segja aö „þeir allra
fávísustu" telji jökulinn híbýli huldufólks og dverga, auk afturgöngu Bárðar Snæfellsáss. Teikningin er úr
íslandsleiöangri Mackenzie 1810.
Þá er líklegt að harkalegar árásir
upplýsingarmanna á lestrarefni sem
miðlaði þjóðtrú hafi dregið úr áhrifum
baráttunnar, þótt slik framsetning sé í
fullu samræmi við sannfæringu mennta-
manna um mátt og mikilvægi bóklegrar
uppfræðslu.16 Samfélagið einkenndist af
kyrrstöðu og breytingar á heimsmynd-
inni voru lengi að festast í sessi. Islensk
alþýða var ekki tilbúin að taka hug-
myndir sínar um vofur og vættir til
gagngerrar endurskoðunar.
Menn sátu því fast við sinn keip,
höfðu í flestu sömu meiningar um
þjóðtrúarefni og áar þeirra áður og
skemmtu sér áfram við sagnir af yfirnátt-
úrulegum fyrirbærum. Undarlegir at-
burðir voru sem fyrr oftsinnis túlkaðir
með hjálp drauga- og vættatrúar, þótt
vitnisburðir um slíkt séu sjaldgæfir í
opinberum gögnum eða miðstýrðu
prentverki. Um skoðanir og menningu
almennings í upphafi 19. aldar verður að
leita á náðir annarra heimilda, með
gnótt af grandvarri heimildarrýni.
Ungt barn hafði horfið á bænum Karls-
skáia ... Þegar enginn árangur varð af
umfangsmikilli leit reyndu menn að brjóta
orsakir barnshvarfsins til mergjar. Sumir
héldu að huldufólk hefði stolið barninu en
aðrir að örn hefði hremmt það.
huldufólk hefði stolið barninu en aðrir
að örn hefði hremmt það. Fleiri komust
á síðari skoðunina þegar spónn, sem
barnið hélt á er það fór frá móður sinni,
fannst á kletti hátt uppi í fjalli við smal-
Urin voru lögð á altarið, en það varð
til þess, að sonur prestsins, 12 ára
gamall, er svaf næst altarinu, varð svo
hræddur, er hann heyrði tiflð i úrun-
um um nóttina og hélt að það stafaði
af reimleikum í kirkjunni, að hann
rak upp ógurlegt öskur, stökk á fætur
og þaut inn i bæ og vakti þar alla.18
Það voru þó alls ekki börnin ein sem
túlkuðu torkennileg hljóð og fyrirburði i
anda sagnahefðarinnar. I ævisögu Gísla
Konráðssonar kemur t.d. skýrt fram ótti
hans við mann nokkurn sem dó voveif-
lega árið 1803. Gisli hafði einhverju
sinni skellt honum í glimu og var því
__________________ sannfærður um að
hann myndi leita
hefnda afturgeng-
inn.19 Eins má nefna
að til að koma í veg
fyrir að þeir látnu
færu á stjá eftir
greftrun var ýmsum
siðum fylgt við
= útfarir. Þegar likfylgd
var t.d. ávallt gengið
fór úr kirkju
norður fyrir kirkjuna, þótt gröfín væri
20
sunnanverðum garðinum.
af helgigöngu kaþólskra
varúð í huga almennings. A þennan hátt
Þessar leifar
voru sjálfsögð
Huldufólk og draugar
I endurminningum sinum frá Islandi
segir danska sýslumannsfrúin, Gytha
Thorlacius, frá uggvænlegum atburðum
árið 1805. Ungt barn hafði horfið á
bænum Karlsskála, ysta byggða bóli við
Reyðarfjörð. Móðir þess var harmi sleg-
in og hrædd um að presturinn eða sýslu-
maðurinn refsuðu sér fyrir að gæta
barnsins ekki nægilega vel. Þegar enginn
árangur varð af umfangsmikilli Ieit
reyndu menn að brjóta orsakir barns-
hvarfsins til mergjar. Sumir héldu að
Kvöldvaka, málverk eftir August Schiett. Upplýsingarmenn voru sannfæröir um aö lestur góöra bóka
bætti mannllfiö og álitu aö rit sem miðluðu þjóötrú hefðu slæm áhrif.
Sagnir 1996 - 8