Sagnir - 01.06.1996, Blaðsíða 43

Bylting braust út (París í febrúar 1848. Á því ári brutust út fleiri byltingar (Evrópu en nokkru sinni fyrr eöa síðar. Sviöiö spannaði Evrópu, frá Kaupmannahöfn til
Palermo og frá París til Búdapest. Hvarvetna voru reist vígi. Barist var á götum, konungar flúðu lönd og ríkisstjórnir féllu.
ritaðir fyrir byltingarrósturnar, Þýska
bugmyndafrxðin og Kommúnistaávarpið eru
kennilegir textar þar sem hið hreina
form hugmyndanna er ráðandi. Síðari
textarnir „Stéttabaráttan í Frakklandi"
og „Atjándi Brumaire Lúðvíks Bon-
aparte" eru sagnfræðilegir textar sem
ritaðir eru eftir róstur áranna 1848-
1851. Hugsuðurinn
greinir raunverulega
atburði með það
fyrir augum að renna
stoðum undir kenn-
inguna. Þróunarsagan
er forvitnileg. Játar
Marx falsspádóm Kommúnistaávarpsins eða
reynir hann að fella að kenningunni
misheppnaðar uppreisnir og þjóðfélags-
þróun áranna 1848-1851?
Marxismi
Heimspeki Hegels sem fæst við mann-
legan veruleika eins og hann birtist í
þróun sögu, þjóðfélags og mannlegra
samskipta liggur marxismanum til gr-
undvallar. Marx var hins vegar róttækur
og sneri snemma baki við þeim skilningi
Hegels að hlutverk heimspekingsins væri
einungis að skilja heiminn. Heimspekin
skyldi, að hans sögn, breyta heiminum:
„Heimspekingarnir hafa aðeins skýrt
heiminn á ýmsa vegu. Það sem máli
skiptir, cr að breyta honum.“3 Má með
sanni líta á þessi orð sem einkunnarorð
marxískrar hugsunar enda taldi Marx
framlag sitt til stjórnmálahugmynda þrí-
þætt: i) sýna fram á að stéttir cru ekki
varanleg einkenni þjóðfélaga heldur þátt-
ur í sögulegri þróun framleiðsluhátta; ii)
færa rök að því, að stéttabarátta leiði
óhjákvæmilega til alræðis öreiganna þar
sem Iög og reglur verkalýðsins taka við
af stjórnmálakerfi eignastéttanna; og iii)
gera mönnum Ijóst að alræði öreiganna
er einungis millistig í þróun til komm-
únísks þjóðfélags sem verði stéttlaus sk-
ipan frjálsra einstaklinga.4 Þrátt fyrir að
Marx hafi, með þessum hætti, snúið baki
við Hegel á markhyggjan uppsprettu í
hugmynd Hegels um sögulega löghyggju.
Samkvæmt henni er litið á þróun sög-
unnar sem röklegt ferli þar sem átök
andstæðna knýja allt áfram og beina að
ákveðnu marki.5 Halldór Laxness skír-
skotar eflaust til hinnar hegelsku rótar
þegar hann segir, full sperrtur, að erfitt
sé „... að benda á kenníngu sem að
uppruna hugsunarhætti lærdómi og stíl
sé þýskari en marxistisk þjóðfélagsheim-
speki."6
Tengsl marxismans við heimspeki
Hegels eru lausari en margir telja. Þrátt
fyrir að firringarhugtakið sé runnið
undan rifjum Hegels þá leggur Marx áh-
erslu á að hin þýska hughyggja sé til
marks um firringu. I hughyggjunni er
Iögmál hugsunarinnar gert að lögmáli
allrar framvindu. Marx hnýtur um þetta
og segir hughyggjuna skilja manninn frá
raunveruleikanum þannig að hann standi
utan við Iífið. Marx hafnar þeim sögu-
skilningi að þróun sögunnar sé afhjúpun
altæks anda, líkt og Hegel hélt fram.
Hann vill beina sjónum frá „draugheimi
„Heimspekingarnir hafa aðeins skýrt heiminn á
ýmsa vegu. Það sem máli skiptir, er að breyta
honum. “
43 — Sagnir 1996