Sagnir - 01.06.2007, Side 10

Reykjavík brennur
Viðtal við Guðjón Friðriksson
Aðfaranótt sunnudagsins 25. apríl 1915 varð einn mesti eldsvoði í sögu Reykjavíkur. Þessa nótt
brunnu alls tólf hús í miðbænum, þar af tíu til ösku. Tveir menn létust í brunanum.
Þegar Reykjavík brann, nánar tiltekid þegar bruninn á horni
Lœkjargötu ogAusturstrcetis varð i vor var ekk iár vegi að taka viðtal
við einhvern sagnafróðann og úr varð valinu Guðjón Friðriksson.
Rœtt var um húsin Austurstrœti 22 og Lækjargötu 4, sögulegt
mikilvœgi þeirra fyrir Reykjavík. Einnig var ákveðið að spyrjast
fyrir inn Reykjavikurbruna i gegnitin sögu bæjarins, áhrif þeirra á
húsbyggingar og heildarmynd Reykjavíkur.
Hvert er sögulegt gildi húsanna?
Sögugildi húsa almennt má segja að sé tvenns konar. Það er annars vegar
byggingarsögulegt gildi og hins vegar sögulegt gildi vegna mannlífs í
húsunum eða þeirra atburða sem þar hafa átt sér stað.
Eldra húsið, í Austurstræti 22, var nú eitt af fáum húsum sem er með
upprunalegan danskan svip eins og einkenndi Reykjavík mjög mikið
á 19. öld. Það er að segja einlyft hús með háu þaki. Þannig voru nær
öll timburhús fyrst eftir að þéttbýli fór að myndast á íslandi. Það má
eiginlega segja að svo fá hús eru orðin af þessu tagi að hvert þeirra hafi
gildi út af fyrir sig, ég hugsa að það séu varla mikið fleiri en fimm svona
hús eftir með þessu lagi í borgarmyndinni í Reykjavík í dag. Þessi hús
höfðu líka tilhneigingu til að stækka í tímans rás, byggt var ofan á þau
og við þau. Þannig var það með Lækjargötu 2, upprunalega var húsið
einlyft með háu þaki, síðan var byggð hæð ofan á.
Nú svo má náttúrulega segja, sérstaklega varðandi húsið í Austurstræti
22, að það eigi sér mjög merkilega sögu vegna þeirrar starfsemi sem
fram hefur farið í því frá upphafi.
Það var byggt af Isleifi Einarssyni sem var háyfirdómari í landsyfirrétti,
líklega 1801 eða 1802, og hann seldi það siðan landsstjóminni.
Árið 1805 var það gert að æðsta embættisbústað íslands, bústað yfir
stiftamtmann á íslandi sem var umboðsmaður konungs hér á landi og
æðsti embættismaðurinn. Þar bjuggu nokkrir stiftamtsmenn frá 1805
til 1819.
Um 1819 var ákveðið að breyta gamla tukthúsinu, sem var reist á
Amarhóli þar sem nú er stjómarráð Islands, í stiftamtmannshús og þá
fluttu stiftamtmennimir þangað yfir og hefur það hús síðan verið bústaður
stiftamtmanna, síðar landshöfðingja og eftir heimastjómina 1904 hefur
það verið skrifstofa ráðherra Islands og allra forsætisráðherra. Þannig
má segja að húsið Austurstræti 22 sé undanfari stjómarrráðshússins
sem æðsti embættisbústaður Islands. Síðan er búið að marg tala um
það út af þessum bmna að þama réðist Jörgen Jörgensen eða Jömndur
hundadagakonungur inn með liði sínu og tók (Frederik Christopher)
Trampe stiftamtmann höndum, fyrsta stiftamtmanninn sem bjó í húsinu,
og fluttu hann út 1 skip. Síðan settist Jömndur sjálfur að í húsinu. Það
var síðan stjómstöð hans meðan á byltingu hans stóð, sem er með
ævintýralegri atburðum í Islandssögunni og ákveðinnn Ijómi leikur yfir.
6 - Sagnir