Sagnir - 01.06.2007, Side 33

Frönsk nunna situr fyrir á íslenskum hesti á Fáskrúðsfirði líklega um 1911.
gœtu þeir ekki sýntfram á getu til að framfœra sig og sina. Aukþess
mátti vísa útlendingi úr landi gerðist hann framfœrslustyrksþurfi
fram til 1965.2 Atvinnulöggjöfin segir þannig talsvert um viðhorf
islenskra stjórnvalda til innflytjenda. í Ijósi nýlegrar umrœðu um
atvinnumálefni innflytjenda er ekki úr vegi að rifja upp þau lög sem
sett voru árin 1927, 1951, 1982 og 1994 um rétt erlendra manna til
að stunda atvinnu á Islandi.3
Atvinnuréttindi erlendra ríkisborgara
afnumin 1927
Lögin frá 1927 um rétt erlendra manna til að stunda atvinnu á íslandi,
eru fyrstu lög þess efnis sem sett voru á Alþingi. Aðdraganda þeirra
má rekja til setningar laga árið 1920 um eftirlit með útlendingum. Þar
er kveðið á um að vísa megi útlendingi úr landi geti hann ekki sannað
að hann fái framfært sig og sína án sveitarstyrks.4 Atvinna varð þannig
grundvöllur þess að útlendingar gætu dvalið á íslandi og átti það við
um flesta þeirra. Hins vegar voru engar takmarkanir í lögunum frá
1920 á rétti útlendinga til að ráða sig í vinnu, né voru atvinnurekendum
settar skorður við að ráða erlendan vinnukraft. Arið 1927 rikti mikið
atvinnuleysi á íslandi og því var gripið til þess ráðs að setja sérstök lög
sem takmörkuðu atvinnuréttindi útlendinga.
Lögin ffá 1927 bönnuðu í raun vinnu útlendinga á íslandi því
samkvæmt annarri grein laganna var atvinnurekendum óheimilt að ráða
til sín útlendinga í vinnu. Þó var kveðið á um undantekningartilvik og
máttu atvinnurekendur ráða náin erlend skyldmenni, erlenda sérfræðinga
og aðra kunnáttumenn sem ekki fundust innanlands. Þá máttu erlend
vinnuhjú starfa upp til sveita í tvo mánuði og jafnvel lengur. Helgi
Þorsteinsson sagnfræðingur telur að undantekningin síðastnefnda sé
til komin vegna þrýstings frá bændum.5 Tilgangur laganna frá 1927
var „að vemda atvinnu Islendinga á íslandi, að atvinna sje ekki veitt
útlendum mönnum, nema þegar ekki er kostur á íslenskum mönnum"
eins og Héðinn Valdimarsson alþingismaður orðaði það.6 Lögin bera
þess skýr merki að þau voru sett á atvinnuleysistímum því í þeim fólst
vemdarstefna sem snerist um að vemda hagsmuni Islendinga. Lögin
snemst hins vegar ekki um að ákvarða réttindi og skyldur erlendra
ríkisborgara á þeirra eigin forsendum.
I grein um efnahagslega þjóðemishyggju sýnir Guðmundur Jónsson
sagnfræðingur ffarn á hvemig lögin ffá 1927 vom hluti af stefnu
stjómvalda á þriðja áratug 20. aldar sem miðaði að því að hafa ísland
eingöngu fyrir íslendinga eftir að landið hafði verið tiltölulega opið
fyrir erlendum mönnum. Heimilisfesti varð skilyrði fyrir réttindum
útlendinga hér á landi, meðal annars um fjárfestingar, og jafnvel
íslenskur ríkisborgararéttur þegar mikið þótti liggja við, til dæmis
hvað varðaði fiskveiðar innan landhelgi.7 Þegar ísland varð lýðveldi
fylgdu stjómvöld þessari stefnu áfram. Þau beindu erlendu vinnuafli í
ríkara mæli þangað sem þess var þörf en reyndu annars aó koma í veg
fyrir samkeppni við íslenskan vinnukraft. Jafnframt urðu skilyrði fyrir
atvinnuleyfi hér á landi strangari en áður.
SaGNIR - 29