Morgunblaðið - 30.05.2012, Side 21

21
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. MAÍ 2012
Lömb Sumir segja að skila eigi landinu í ekki verra ásigkomulagi en
þegar tekið var við því, en lömbin á Álftanesi láta sér fátt um finnast.
Ómar
Glöggur maður benti
mér á að Þorvaldur Gylfa-
son prófessor við Háskóla
Íslands hefði skrifað grein,
sem hann mun hafa birt í
mars síðastliðnum í ritröð
háskólans í München í
Þýskalandi og er aðgengi-
leg á internetinu. Grein
þessi ber heitið From Col-
lapse to Constitution –
The Case of Iceland. Í
henni víkur prófessorinn
meðal annars að ákvörðun Hæstaréttar
25. janúar 2011 í kærumáli þar sem
framkvæmd kosningar til svonefnds
stjórnlagaþings 2010 var skotið til rétt-
arins svo sem lög heimila. Var kosn-
ingin ógilt þar sem á framkvæmd henn-
ar höfðu verið verulegir annmarkar.
Í grein sinni segir Þorvaldur prófess-
or meðal annars: „Further, it is rumo-
red among lawyers expert at analyzing
the legal writings of one another that
one of the Supreme Court justices, a
staunch party man before being ap-
pointed to the bench in favor of three
more qualified candidates according to
the review committee assessing the
candidates, drafted one of the com-
plaints that the Supreme Court, with
the same judge leading the charge,
used as pretext for invalidating the
election. But this has not been proven.“
Í lauslegri þýðingu hljóðar þetta svo:
„Þá gengur sá orðrómur meðal lög-
fræðinga, sem teljast til sérfræðinga í
greiningu á lögfræðitextum hvers ann-
ars, að einn af dómurum Hæstaréttar,
staðfastur flokksmaður áður en hann
var skipaður dómari og þá tekinn fram
fyrir þrjá hæfari umsækjendur sam-
kvæmt áliti nefndar sem mat umsækj-
endur, hafi lagt drög að einni af kær-
unum sem Hæstiréttur, undir forystu
sama dómara, nýtti sem átyllu til að
ógilda kosningarnar. Ekki hafa þó verið
færðar sönnur á þetta.“
Það er ljóst af text-
anum að þessu skeyti
prófessorsins er beint að
mér. Í því felst aðdróttun
um að ég hafi gróflega
misfarið með vald mitt
sem dómari við Hæsta-
rétt Íslands með því að
semja fyrst með leynd
kæruskjal til réttarins og
stjórna síðan afgreiðslu
þess. Framferðið sem
dylgjað er um að ég hafi
viðhaft er áreiðanlega
refsivert og hlyti ef satt
reyndist að varða embættismissi. Hér
má raunar einnig greina dylgjur sem
beinast að hinum dómurunum því þeir
eru sagðir hafa notað „átyllu“ (pretext)
til að komast að niðurstöðu.
Í vorhefti Skírnis, sem nýlega kom
út, birtist svo grein prófessorsins á ís-
lensku í styttri útgáfu. Þá víkur svo við
að höfundurinn fellir úr henni fram-
angreindar dylgjur um mig. Svo er að
sjá sem hann hafi brostið kjark til að
hafa þær uppi svo nálægt augum al-
mennings á Íslandi. Hann birtir sem
sagt opinberlega ærumeiðingar en
heldur að sá sem fyrir verður muni lík-
lega ekki sjá þær eða að minnsta kosti
láta framferðið óátalið þar sem ummæl-
in eru ekki birt á hefðbundnum vett-
vangi fyrir umræður um þjóðfélagsmál
á Íslandi. Þessi höfundur verður líklega
seint sakaður um hugrekki.
Það er auðvitað álitamál hvort
ástæða sé til að eltast við þá lágkúru
sem þessi skrif eru. Framhjá því verður
hins vegar ekki litið að hér heldur á
penna prófessor við Háskóla Íslands,
sem hlýtur að teljast vísindamaður, því
aðrir fá varla slík embætti eða ættu að
minnsta kosti ekki að fá þau. Sjálfur
gerir hann kröfu um að vera tekinn al-
varlega í umræðum um þjóðfélagsmál,
mætir í umræðuþætti og skrifar blaða-
greinar. Er meira að segja svo að sjá að
ýmsir taki orðræður hans alvarlega.
Kannski treystir hann á að ég geti ekki
stöðu minnar vegna borið hönd fyrir
höfuð mér? Sé það rétt verð ég að valda
honum vonbrigðum. Maður sem starfar
sem dómari við Hæstarétt hefur ekki
afsalað sér rétti til að bregðast við köp-
uryrðum og meiðingum sem beint er að
persónu hans. Skárra væri það nú.
Það standa að mínu mati sterk rök til
þess að láta ekki svona skrifum ósvar-
að. Sé það gert er hætt við að skrifarar
muni fyllast sjálfumgleði og telja að
þeir muni framvegis komast óáreittir
upp með ærumeiðingar sínar og þá
meðal annars brigsl um að dómarar
misbeiti valdi sínu vísvitandi til að
skaða menn. Slíkt gæti líka haft þau
áhrif að almennar umræður um lands-
málin færu meira en áður að einkennast
af lágkúru sem þessari, þó að þegar sé
af ýmsu að taka á þeim vettvangi. Ég lít
því svo á að þeim, sem verða fyrir
barðinu á rakalausum áburði af því tagi
sem prófessorinn reiðir fram, beri
skylda til að bregðast við. Sú skylda
hvílir nú á mér. Henni má ég ekki
bregðast. Ég hef því ákveðið að stefna
honum fyrir dómstóla í því skyni að
draga hann til ábyrgðar á orðum sínum.
Hef ég þá í hyggju að gera á hendur
honum fyllstu kröfur sem lög leyfa,
bæði um refsingu, miskabætur og máls-
kostnað. Kannski kunna svona djarf-
hugar ekki að meta annað betur en að
fá að bera fulla ábyrgð á gjörðum sínum
og orðum eftir þeim lagareglum sem
gilda í landinu. Ef allt væri með felldu
ættu ummælin hreinlega að hafa verið
borin fram á þeirri forsendu. Hug-
rakkur höfundurinn ætti því að fagna
þessum tíðindum.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
»Ég hef því ákveðið að
stefna honum fyrir
dómstóla í því skyni að
draga hann til ábyrgðar
á orðum sínum.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er dómari við Hæstarétt
Íslands.
Úr heimi vísindanna
Á Alþingi fer nú fram umræða
um Vaðlaheiðargöng. Í seinni tíð
hef ég gerst gagnrýninn á þá
framkvæmd vegna þess að áhöld
eru um að forsendur hennar
standist og síðan hitt að tillögur
eru um að flýta Norðfjarðar- og
Dýrafjarðargöngum og óheppi-
legt er að vinna að tvennum göng-
um í einu. Aðkoma mín að þessum
málum hefur fléttast inn í umræð-
urnar á þingi og hafa söguskýr-
ingar sumra þingmanna verið
harla misvísandi. Vil ég því gera grein fyrir mál-
inu eins og það blasir við frá mínum bæjar-
dyrum.
Sagan rakin
Vaðlaheiðargöng hafa mikið komið við sögu á
Alþingi, bæði í umræðu auk þess sem fjár-
munum hefur verið varið í undirbúning. Það eitt
og sér markar Vaðlaheiðargöngum enga sér-
stöðu því þannig er háttað um allar meiriháttar
framkvæmdir. Í aðdraganda þeirra er ráðist í
rannsóknir sem oft eru kostnaðarsamar, gerðir
samningar við landeigendur, búið í haginn fyrir
útboð og svo framvegis. Vorið 2008, nánar til-
tekið 29. maí, var samþykkt á Alþingi þings-
ályktun um viðauka við fjögurra ára samgöngu-
áætlun fyrir árin 2007-2010. Þar segir: „Gert er
ráð fyrir að Vaðlaheiðargöng verði byggð í
einkaframkvæmd með veggjöldum. Göngin
verði þó fjármögnuð að hálfu úr ríkissjóði með
jöfnum árlegum greiðslum eftir að fram-
kvæmdatíma lýkur árið 2011 í 25 ár.“ Þetta var
fyrir hrun. Eftir hrun kemur annað hljóð í
strokkinn. Framkvæmdafé til samgöngumála
skreppur saman um helming og fyrri fram-
kvæmdaáætlanir verða að engu. Var nú farið að
leita nýrra leiða vegna Vaðlaheiðarganga. Þær
gengu út á að láta notendur veganna borga
beint fyrir framkvæmdir sem menn voru áfjáðir
í að koma í framkvæmd með hraði. Vildu menn
komast fram fyrir í framkvæmdaröð samgöngu-
áætlunar þá yrðu notendur viðkomandi fram-
kvæmdar að borga brúsann að fullu. Hinn 15.
júní 2010 er samþykkt á Alþingi þingsályktun
um fjögurra ára samgönguáætlun
fyrir árin 2009-2012 þar sem byggt
var á þessu. Í greinargerðinni seg-
ir: „Vegna stöðu efnahagsmála og
alvarlegrar stöðu ríkissjóðs hefur
að undanförnu verið rætt um að-
komu lífeyrissjóðanna eða annarra
fjárfesta að fjármögnun vegafram-
kvæmda auk annarra fram-
kvæmda í landinu. Forsendur að-
komu lífeyrissjóðanna eru einkum
þær að sjóðirnir fái viðunandi arð
af fjárfestingum sínum og fjárfest-
ingarnar séu þjóðhagslega arð-
bærar. Jafnframt liggur fyrir að
ríkissjóður hefur takmarkað svigrúm til að auka
fjárfestingar sínar. Þetta þýðir að auknar fram-
kvæmdir verður að framkvæma með veg-
gjöldum. Eftirtaldar framkvæmdir hafa verið
skoðaðar í tengslum við aðkomu lífeyrissjóð-
anna.“ Síðan eru talin upp verkefni sem tengj-
ast tvöföldun vega á suðvesturhorninu og svo
Vaðlaheiðargöng.
Arðsemisrýnar að verki
Frá því er skemmst að segja að samn-
inganefnd lífeyrissjóðanna komst fljótlega að
því að aðgreina bæri Vaðlaheiðargöng frá fram-
kvæmdum á suðvesturhorninu því göngin væru
að þeirra mati ólíkleg til að vera arðvænleg fjár-
festing. Öðru máli gegndi um suðvesturhornið.
Þannig var málum háttað þegar ég tók við sem
samgöngumálaráðherra haustið 2010. Ég hafði
aldrei verið í hópi þeirra sem hrifnir voru af
einkaframkvæmd og vegatollum. En ég var hins
vegar í hópi þeirra sem höfðu samþykkt þetta
ráðslag og því ekki um annað að ræða en fylgja
málinu eftir. En þá yrði það líka gert á þeim for-
sendum sem ákveðnar höfðu verið. Í janúar
2011 sat ég fund á Akureyri þar sem allir, sem
aðkomu eiga að Vaðlaheiðargöngum, lýstu því
yfir að þeir vildu ótrauðir halda áfram með fyr-
irtækið sem einkaframkvæmd, sem kæmi til
með að verða sjálfsfjármagnandi. Ég tók vel í
það. Einnig sunnan heiða var nú fljótlega farið
að efna til funda um framkvæmdir þar. Að mínu
frumkvæði var boðað til funda með sveit-
arstjórnarmönnum og þingmönnum um fram-
kvæmdir sem fjármagna skyldi með vegatoll-
um. En nú var afstaðan breytt. Menn kváðust
ekki reiðubúnir að fjármagna framkvæmdirnar
að fullu með vegatollum en hugsanlega að hluta
til. Ég sagði að ef svo væri þyrftum við að skoða
málin á nýjan leik. Forsenda þess að taka þess-
ar framkvæmdir út úr samgönguáætlun væri sú
að þær yrðu að fullu fjármagnaðar með veg-
gjöldum. Á endanum stóð ég nánast einn og
varði vegatolla en aðrir töluðu fyrir alls kyns
blöndum, til dæmis að lögð yrðu veggjöld á öll
jarðgöng í landinu. Þeir sem þannig mæltu
fengu síðar góðan liðsauka í talsmönnum vinnu-
markaðar sem vildu ólmir framkvæma á kostn-
að notenda – en eins og svo oft áður – að þeim
forspurðum. Félag íslenskra bifreiðaeigenda af-
henti mér í þessu umræðuferli, í janúar 2011,
undirskriftalista 43 þúsund einstaklinga sem
mótmæltu að framkvæmdirnar yrðu fjármagn-
aðar með vegatollum. Atvinnurekendur á Suð-
urlandi höfðu samband við mig til að árétta að
Samtök atvinnulífsins töluðu ekki fyrir þeirra
hönd þegar þeir vildu framkvæmdir sem kost-
aðar yrðu með sérstökum gjöldum, það er nóg
komið af álögum á umferðina, sögðu þeir. Á
endanum var þetta slegið af en allar þessar
framkvæmdir eru hins vegar inni í samgöngu-
áætlun og nú hillir undir að hægt verði að hraða
þeim – en á réttum og faglegum forsendum!
Varnaðarorð
Víkur nú aftur sögunni að Vaðlaheið-
argöngum. Þar heldur undirbúningur áfram en
nú kemur að því að umhverfis- og samgöngu-
nefnd Alþingis vill fá að kynna sér málið og er
efnt til opins fundar 25. mars 2011 og síðar aftur
7. nóvember. Ég sat báða þessa fundi. En strax
á fyrri fundinum kom fram alvarleg og vel rök-
studd gagnrýni á forsendur verkefnisins. Bæði
þá og í framhaldinu áréttaði ég við alla hlut-
aðeigendur að framkvæmdin væri skilyrt. Í
bréfi sem ég skrifaði til Vegagerðarinnar og
fjármálaráðuneytis 8. júní 2011 segir að afstaða
ráðuneytisins til Vaðlaheiðarganga sé óbreytt,
jákvæð en „að því grundvallarskilyrði sé full-
nægt að ætla megi að framkvæmdin verði
rekstrarlega sjálfbær“. Í tillögu til þingsálykt-
unar um samgönguáætlun fyrir árin 2011-2022,
sem lögð var fram á Alþingi í desember 2011 og
ég mælti síðan fyrir í byrjun þessa árs, segir að
gert sé ráð fyrir að jarðgöng verði fjármögnuð
af ríkissjóði utan markaðra tekjustofna til
Vegagerðar, „…að undanskildum Vaðlaheið-
argöngum sem eiga að öllu leyti að fjármagnast
af veggjöldum … Vaðlaheiðargöng eru ekki inni
í þessari forgangsröðun en stofnað hefur verið
um þau sérstakt félag sem annast framkvæmd-
irnar og innheimta á veggjöld til að standa
straum af framkvæmdakostnaði ef af verður“. Í
umræðunni um Vaðlaheiðargöng hafa menn
komið víða við. Þeir sem vilja forðast þessa um-
ræðu vísa gjarnan í þjóðhagslegan ávinninng og
hve góð samgöngubót göngin yrðu og margt
annað er tínt til. Þetta er hins vegar óskyld um-
ræða. Hún á vissulega rétt á sér en þá í sam-
hengi samgönguáætlunar þar sem fram-
kvæmdir eru vegnar og metnar með tilliti til
þessara þátta í samanburði við aðrar sam-
göngubætur sem einng hafa jákvæð áhrif. Enn
er að nefna varnaðarorð sérfræðinga sem segja
að óhyggilegt sé að hafa tvenn göng í fram-
kvæmd í einu, betra sé að láta ein jarðgöng
fylgja fast á eftir öðrum. Hitt kalli á meira er-
lent vinnuafl og torveldi stjórnun og eftirlit en
það geti haft töluverð áhrif á endanlegan kostn-
að. Nú hefur verið ákveðið að freista þess að
flýta Norðfjarðar- og Dýrafjarðargöngum. Það
hlýtur að skipta máli þegar menn tímasetja
Vaðlaheiðargöng sem annars hefðu verið ein í
framkvæmd meðan beðið væri eftir fjármagni
af samgönguáætlun í hin göngin. Nú ræðir eng-
inn lengur um að setja Vaðlaheiðargöng í einka-
framkvæmd – því eftir því er ekki eftirspurn á
markaði – heldur sem ríkisframkvæmd. Gert er
ráð fyrir að afla framkvæmdafjár með lántökum
ríkissjóðs þar til göngin verða að fullu komin í
rekstur en þá verður „leitað leiða“ til að afla
lánsfjár á markaði. Um allt þetta vil ég að lokum
segja eftirfarandi: Allar forsendur taka breyt-
ingum og okkur ber að horfa til þess. Það á við
um ráðherra, ríkisstjórn og Alþingi sem hefur
fjárveitingarvaldið á hendi. En þessa fram-
kvæmd sem og aðrar fjárfrekar framkvæmdir
ber að ræða á réttum forsendum.
Eftir Ögmund Jónasson »Nú ræðir enginn lengur um
að setja Vaðlaheiðargöng í
einkaframkvæmd – því eftir því
er ekki eftirspurn á markaði –
heldur sem ríkisframkvæmd.
Ögmundur Jónasson
Höfundur er innanríkisráðherra.
Forsendur Vaðlaheiðarganga