SunnudagsMogginn - 19.08.2012, Blaðsíða 22

22 19. ágúst 2012
Óvænt hafa tekið sig upp fréttir um þávenju sem tíðkast hefur frá fyrstadegi lýðveldis að handhafar valdsforseta Íslands fylgi forsetanum á
flugvöll þegar hann á erindi utan og þeir fara á
meðan með vald hans. Um það sagði í pistli Evr-
ópuvaktarinnar: „Þegar fréttastofa ríkisútvarps-
ins gengur fram á þann veg sem gert hefur verið í
þessu máli er yfirleitt fiskur undir steini. Í þessu
tilviki ræður óvild Jóhönnu Sigurðardóttur í garð
Ólafs Ragnars Grímssonar ferðinni. Margítrekað
hefur verið sagt frá því í fréttum ríkisins að Jó-
hanna ráði hvaða háttur sé á að kveðja forsetann.
Hún vilji að handhafarnir komi ekki að málinu og
embættismenn hennar nota þau undarlegu rök
að „skráning“ á utanferðum forseta verði auð-
veldari verði lögreglustjóranum á Suðurnesjum
falið að kveðja forsetann.
Á meðan forsætisráðuneytið getur ekki sett
fram betri rök er augljóst að einungis er um óvild
Jóhönnu að ræða. Sérkennilegast við málið er að
hvað eftir annað er haft eftir ráðuneytinu að Jó-
hanna vilji leysa þetta mál í samkomulagi og þar
sem Ólafur Ragnar sé ósammála forsætisráðherra
verði ekkert gert í málinu. Í sjálfu sér er frétt að
Jóhanna vilji leysa mál með samkomulagi, frétta-
stofan vekur hins vegar ekki athygli hlustenda
sinna á því.“
Feilskot í fréttamennsku
Fréttameðferð Ríkisútvarpsins um þetta mál,
sem hún virðist hafa fundið upp hjá sjálfri sér að
gera hátt undir höfði, hefur ekki verið upp á
marga fiska. Tvennu má um kenna. Frétta-
mennskunni sjálfri, sem var vond og vilhöll, og
að hluta til makki fréttastofunnar við forsæt-
isráðuneytið þar sem jafnvel embættismenn
sýndu af sér óvönduð vinnubrögð og leituðu ekki
til þeirra sem best þekktu til áður en spurningum
var svarað með ófullnægjandi hætti, svo ekki sé
fastar kveðið að. Í svari ráðuneytisins segir m.a.:
„Framkvæmd fylgdarinnar hefur þó ekki verið í
föstum skorðum undanfarna tvo síðustu áratugi
tæpa. M.a. voru gerðar ýmsar breytingar um
miðjan tíunda áratug síðustu aldar sem fólu með-
al annars í sér að í stað þess að forseta væri fylgt
af öllum þremur handhöfum forsetavalds var
gerð sú breyting að einungis einn handhafi fylgdi
forseta í hvert sinn, og þá aðeins ef um embætt-
isferðir væri að ræða. Var þó áfram gert ráð fyrir
því að allir þrír handhafar forsetavalds skyldu
fylgja ef um opinbera heimsókn forseta væri að
ræða. Fáum árum eftir þessar breytingar festist
sú venja í sessi að einungis forseti Alþingis og
forseti Hæstaréttar önnuðust fylgdina en for-
sætisráðherra var undanskilinn og hefur svo
jafnan verið síðan.“
Spuni sem heldur ekki
Þarna gætir vissulega mikillar ónákvæmni. Hún
skýrir að nokkru en afsakar þó ekki að fréttastof-
an fullyrti hvað eftir annað að forsætisráðherra
hefði ekki tekið sinn þátt í þessari athöfn sl. 20
ár! Ekki er fótur fyrir þeirri fullyrðingu. Ef hún
væri rétt þá þýddi það t.d. að bréfritari hefði far-
ið sínar sennilega rúmu 200 ferðir til og frá
Keflavík af þessu tilefni allar á sínu fyrsta starfs-
ári af rúmlega 13! Hitt er annað mál að þegar
nokkuð var liðið á forsetatíð fjórða forseta lýð-
veldisins og einkum þó með þeim fimmta, sem
embættinu gegnir, fjölgaði ferðum forsetans
mjög úr landi og gátu þær náð tugum á hverju
ári. Fyrri forsetar höfðu farið utan einu sinni eða
tvisvar á ári hverju og þeim var þá iðulega fylgt
niður að Gullfossi sem lá við bryggju í göngufæri
frá vinnustað handhafanna. Að sjálfsögðu er ekk-
ert að því að handhafarnir fylgi forseta til brott-
farar við svo einstök tækifæri. Í opinberar heim-
sóknir fóru fyrstu forsetarnir ekki nema hafa
áður fengið til þess samþykki ríkisstjórnarinnar.
Og a.m.k. til loka starfa bréfritara í forsætisráðu-
neytinu komu erlendir þjóðhöfðingjar ekki til Ís-
lands í boði forseta nema ríkisstjórnin hefði áður
samþykkt það. Þegar ferðum tók að fjölga var um
það rætt við núverandi forseta að þegar utanför
væri af hreinum persónulegum ástæðum eða af
litlu sem engu opinberu tilefni yrði ekki talin
ástæða til að allir handhafar forsetavalds fylgdu á
flugvöll eða tækju á móti, og eins helst alls ekki
þegar forseti kæmi vestan yfir haf og flugvél hans
lenti í Keflavík um miðja nótt. Gerði forseti enga
athugasemd við þá tilhögun. Einn af forsetum
Hæstaréttar hafði það sjónarmið að handhafar
forsetavalds hefðu ekki sérstaka lögskipaða til-
veru einir og sér, heldur aðeins er þeir væru allir
saman á fundi eða ígildi fundar. Þetta eru vissu-
lega gild sjónarmið. En á móti var á það bent að
handhafar kæmu aldrei saman til að undirrita
lög, úrskurði eða embættisveitingu, heldur gerðu
það hver í sínu horni. Sú var orðin venjan og
hlyti að mega vísa til þess fordæmis um fylgd
handhafa við forseta. Forsætisráðherra var auð-
vitað ekki undanþeginn því að taka sinn þátt í
skiptingu á fylgd við forseta þegar það átti við.
Og þegar forseti fór í formlegar opinberar heim-
sóknir fylgdu handhafarnir allir á flugvöll og auk
þess sendiherrar eða ræðismenn móttökurík-
isins, sem í hlut átti. Ekki er útilokað að forsætis-
ráðherra tímabilsins 1991-2004 hafi mætt eitt-
hvað sjaldnar í fylgd allra síðustu ár en aðrir
handhafar vegna anna, en undanþeginn því var
hann ekki og óskaði ekki eftir því sérstaklega. En
öruggt er að enginn handhafi hafi oftar fylgt og
tekið á móti forseta, enda enginn gegnt hand-
hafastarfinu lengur. Sé forsætisráðherra nú orðið
undanþegin skyldum hinna handhafanna hefur
einhver annar tekið slíka ákvörðun og ætti þá að
kannast við hana.
Skrítnar skráningarafsakanir
Í hinni sérkennilegu skýrslu forsætisráðuneyt-
isins til fréttastofunnar segir að sitjandi forsætis-
ráðherra hafi haft frumkvæði að því að „fyr-
irkomulag fylgdarinnar hefur verið tekið til
endurskoðunar af hálfu forsætisráðuneytisins.
Segir ráðuneytið tilgang breytingartillagna þess-
ara „m.a. að koma skráningu upplýsinga um
brottfarir og komur forseta Íslands, hvort sem
hann er í embættiserindum eða einkaerindum, í
fastari og öruggari farveg en tímamark á tilfærslu
forsetavalds frá forseta Íslands til handhafa for-
setavalds samkvæmt stjórnarskrá sem og til-
færsla þess aftur til forseta þegar hann kemur til
baka til landsins miðast við þær. Enn sem komið
er hefur ekki tekist samkomulag um þessar
breytingar“.
Bréfritari ræddi þetta fyrirkomulag við forseta
í tíð Vigdísar Finnbogadóttur og lagði hún
áherslu á þýðingu þess handtaks sem fram færi
þegar handhafar forsetavalds kveddu forseta við
brottför eða heilsuðu við komu fyrir formlegan
flutning valdsins. Ráðuneytið benti hins vegar á
að koma og brottför forseta og valdsumboð
handhafa væri auglýst í stjórnartíðindum við
Reykjavíkurbréf 17.08.12
Hvað býr að baki þegar byrjað er