Morgunblaðið - 04.05.2013, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. MAÍ 2013
Napurt Heldur var hráslagalegt um að litast í miðborg Reykjavíkur í gær, sæti og borð utan við Hressingarskálann voru auð og vegfarendur virtust ekki mjög kátir með veðrið.
Ómar
Aðeins er vika síðan
hið versta virtist yfir-
staðið í fjármálakrepp-
unni í Evrópu. Stöð-
ugleiki virtist vera að
komast á aftur. En það
reyndist blekking.
Minniháttar vandamál
(að minnsta kosti að
umfangi) eins og á
Kýpur var nóg til að
gera úlfalda úr mý-
flugu, þegar saman fór næstum
ótrúleg vanhæfni „þríeykisins“
(framkvæmdastjórn ESB, Seðla-
banka Evrópu og AGS).
Á meðan ró var yfir mörkuðum af-
hjúpaði kreppan á Kýpur til fulls hið
stjórnmálalega stórslys sem hlotist
hefur af evrukreppunni: Evrópu-
sambandið er að liðast í sundur í
kjarnanum. Skortur Evrópumanna
á tiltrú á Evrópu um þessar mundir
er mun hættulegri en sá titringur á
mörkuðum sem borið hefur á á ný,
enda verður hann ekki leystur með
því að Seðlabanki Evrópu auki pen-
ingamagn í umferð.
Áður fyrr byggðist stjórn-
málakerfi Evrópu á samkeppni, tor-
tryggni, valdabaráttu og loks á stríð-
um milli fullvalda ríkja. Það hrundi
8. maí 1945 og vék fyrir kerfi sem
byggðist á gagnkvæmu trausti, sam-
stöðu, lögum og reglu og málamiðl-
unum. En eftir því sem fjár-
málakreppan hefur grafið undan
þessum undirstöðum er traust farið
að víkja fyrir vantrausti, samstaða
er að láta undan fyrir
fornum fordómum (og
jafnvel nýju hatri milli
hins fátæka suðurs og
hins ríka norðurs) og
málamiðlun má sín lít-
ils fyrir fyrirskipunum.
Og aftur er Þýskaland í
miðju sundrung-
arinnar.
Það er vegna þess að
Þýskaland, sem er
langöflugasta hag-
kerfið innan Evrópu-
sambandsins, hefur
knúið fram aðferðafræði til að yfir-
vinna evrukreppuna sem virkaði fyr-
ir Þýskaland í upphafi aldarinnar, en
við gjörólíkar efnahagsaðstæður,
innan lands og utan. Það er vegna
þess að fyrir Evrópuríkin í suðri sem
eru í vanda stödd hefur blandan af
aðhaldi og kerfislægum breytingum,
studd af Þýskalandi, reynst banvæn,
enda skortir á þriðju og fjórðu þætt-
ina; eftirgjöf skulda og hagvöxt.
Það er aðeins tímaspursmál hve-
nær kjósendur í einu af stóru Evr-
ópuríkjunum sem glíma við fjár-
málakreppu kjósa sér forystu í
stjórnmálunum sem fellst ekki leng-
ur á fyrirmæli um aðhaldsaðferðir.
Jafnvel nú, þegar kosningar nálgast,
hafa ríkisstjórnir þjóðríkja meira
eða minna lofað að vernda þegna
sína fyrir Evrópu, enda hafi Þýska-
land séð til þess að aðhald og kerf-
islægar breytingar séu í forgrunni í
glímunni við fjármálakreppuna.
Sú röksemd að „ströng um-
hyggjusemi“ (e. tough love) sé nauð-
synleg í Suður-Evrópu vegna þess
að annars hefði ekkert breyst þar,
hefur verið afgreidd. Umhyggju-
semin hefur svo sannarlega verið
ströng og hefur haft í för með sér
hraðan efnahagslegan samdrátt,
gríðarlegt atvinnuleysi (allt að 50%
meðal ungs fólks) og áframhaldandi
efnahagslega hnignun, sem hlýst af
aukinni vaxtabyrði. Svo sannarlega.
Öll evruríkin ganga nú í gegnum
hægvaxtarskeið, ef ekki kreppu.
Hvað vill Þýskaland? Þýsk Evr-
ópa myndi aldrei ganga og stjórn-
málastétt landsins skortir bæði hug-
rekki og staðfestu til að stefna að
evrópsku Þýskalandi. Spurningin er
því sú hvort Þýskaland vilji halda
myntbandalaginu saman og þannig
varðveita Evrópusambandið, eða
mun það leyfa fáti og skorti á fram-
sýni að hraða því að það grafi undan
grunnstoðum Evrópu?
Í þessari kreppu hefur ásetningur
verið í bakgrunni en aðgerðir (eða
skortur á þeim) í forgrunni. Dag-
blaðið The International Herald
Tribune vitnaði nýverið í Winston
Churchill: „Það er ekki nóg að við
gerum okkar besta; stundum verð-
um við að gera það sem þarf.“ Það er
einmitt það sem þarf að gera í Evr-
ópu og á evrusvæðinu.
Það hefur lengi verið ljóst hvað
þarf að gera. Verðmiðinn á því að
myntbandalagið komist af, og þar
með Evrópuverkefnið, er nánara
samstarf: bankabandalag, fjármála-
bandalag og stjórnmálalegt banda-
lag. Þeir sem eru þessu mótfallnir
vegna þess að þeir óttast sameigin-
lega ábyrgð, tilfærslu fjármuna frá
ríkum til fátækra, og að missa full-
veldið munu þurfa að sætta sig við
endurkomu þjóðríkisins í Evrópu –
og þar með brotthvarf þess frá al-
þjóðasviðinu. Enginn valkostur – og
svo sannarlega ekki óbreytt ástand –
mun þar duga.
Það er orðin almenn vitneskja í
Evrópu að áframhaldandi fjár-
málakreppa muni annaðhvort tor-
tíma Evrópusambandinu eða leiða af
sér stjórnmálalegt bandalag og að
án samstöðu um lausn á núverandi
skuldavanda og án skrefa í átt til
sameiginlegrar útgáfu nýrra skulda-
bréfa, verður evrunni ekki bjargað.
Slík skref munu hafa í för með sér að
víðtæk tilfærsla á fullveldi verður
óhjákvæmileg. Eru Þýskaland – og
Frakkland – reiðubúin til þess?
Hin raunverulega kreppa í Evr-
ópusambandinu og á hinu sameig-
inlega myntsvæði er ekki efnahags-
legs heldur er hún stjórnmálalegs
eðlis – eða, svo meiri nákvæmni sé
gætt, kreppa sem hlýst af skorti á
stjórnmálalegri forystu. Skortur á
framsýni, hugrekki og eindregnum
ásetningi er til sýnis í öllum höfuð-
borgum Evrópu, en einkum og sér í
lagi í Berlín (og jafnt á meðal rík-
isstjórnar og stjórnarandstöðu).
Stjórnmálamenn í ríkjum Evrópu
gagnrýna Evrópusambandið reglu-
lega fyrir skort á lýðræðislegu lög-
mæti. Samt liggur ábyrgðin að hluta
til hjá þeim. Eða hafa Evrópusinnar
orðið svo huglausir og niðurdregnir
að þeir kjósa fremur að fela völdin í
hendur þjóðernissinnum og lýð-
skrumurum sem taka sér stöðu gegn
Evrópu? Það yrði stórslys, enda er
fjármálakreppan orðin of djúpstæð
til að embættismenn geti leyst hana.
Þjóðverjar búa sig nú undir þing-
kosningar þar sem kreppan í Evr-
ópu mun ekki gegna neinu hlutverki,
eða að minnsta kosti minniháttar
hlutverki – rétt eins og í forseta-
kosningunum í Frakklandi í fyrra.
Bæði ríkisstjórnin og stjórnarand-
staðan telja að það væri betra að
segja fólkinu sannleikann um veiga-
mestu spurningar samtímans að
kosningunum liðnum (og í ákveðnum
skömmtum).
Slík niðurstaða yrði lýðræðinu til
háðungar. En hlutirnir gætu farið á
allt annan veg ef framvinda krepp-
unnar í Evrópu riðlar áætlunum
þýskra stjórnmálamanna. Ekki er
hægt að útiloka að eitthvað óvænt og
óviðfelldið gerist; á þessu stigi gæti
það reynst stærsta uppspretta vonar
í Evrópu.
Eftir Joschka
Fischer » Verðmiðinn á því að
myntbandalagið
komist af, og þar með
Evrópuverkefnið, er
nánara samstarf:
bankabandalag, fjár-
málabandalag og stjórn-
málalegt bandalag.
Joschka Fischer
Höfundur var utanríkisráðherra
Þýskalands og varakanslari frá 1998
til 2005, hann var leiðtogi Græn-
ingjaflokksins í nær 20 ár. © Project
Syndicate/Institute for Human
Sciences. www.project-syndicate.org
Það sem grefur undan Evrópu