Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.07.2013, Blaðsíða 45

vettvangi. Það er mikilvægt fyrir stjórnmálaflokk
og fyrir heilbrigða lýðræðislega starfsemi og loks
þjóðarhagsmuni að öflugt, heiðarlegt, kappsamt og
góðviljað fólk starfi innan þeirra. Þar þurfa að vera
einstaklingar sem gætu eins vel og um leið skarað
fram úr á flestum öðrum sviðum þjóðlífsins. Slíkt
fólk má ekki með brennimerkjum fæla frá þátttöku
í stjórnmálum. Brennimarkarar hafa þegar gert
mikinn skaða.
Um rök
Rökræður eru undirstaða og raunar forsenda þess
að ákvarðanir geti orðið málefnalegar og réttar. En
eins og annað má flokka rök og er það óspart gert.
Menn flytja „góð rök“ fyrir máli sínu og stundum
þykir skorta nokkuð upp á gæðin, en rökin þykja
engu að síður vera sannfærandi. Andstæðingunum
er auðvitað gjarnt að slá um sig með rökleysum eða
upphrópunum sem aldrei geta kallast rök í hefð-
bundnum skilningi.
Um þessar mundir eru mannabreytingar að verða
á æðstu stöðum, sjálfum hásölunum í okkar heims-
hluta. Drottning Hollands vék fyrir syni sínum, sem
nú er orðinn kóngur þar í landi, og Albert nágranni
hennar í Belgíu, sem varð kóngur þar er barnlaus
bróðir hans féll frá, hefur nú ákveðið að víkja úr
hásætinu fyrir sínum syni. Og í Bretlandi hefur stór
hópur fólks, fréttahauka sem annarra, beðið fyrir
utan fæðingardeild í London þar sem Katrín prins-
essa, hertogaynja af Cambridge, er komin á tíma.
Þeir sem fylgjast með alþjóðlegum fjölmiðlum
skynja að það er spenna í lofti vegna þessa.
En konungleg rök?
Á meðan enn var viðurkennt að konungdæmin
væru guðleg sköpun þurfti auðvitað engin rök með
eða á móti tilveru þeirra og lengi vel alræðisvaldi á
nær öllum sviðum þjóðlífsins. Það er raunar ekki
mjög langt síðan undan þeirri „staðreynd“ fjaraði
og konungdæmum hefur fækkað í framhaldinu.
Byltingar bönuðu keisaradæmum í Rússlandi og
Kína. Heimsstyrjöldin fyrri eyddi keisaradæmi
Þýskalands og hinn heilagi keisari í Japan missti
sín völd með seinni styrjöldinni, en hélt tilveru og
töluverðum heilagleika áfram. Það voru pólitískar
sviptingar sem réðu mestu um þessa þróun.
En á þessu voru undantekningar. Þannig var kon-
ungdæmi endurreist á Spáni að fyrirmælum Frank-
os einræðisherra, þá hann var allur. Systir Grikkja-
kóngs varð drottning þar en Grikkjakóngur
hrökklaðist sjálfur frá sínum völdum og flúði með
sína lille söde Anne Marie til Lundúna. Ekki verður
endilega séð að hagur Grikkja hafi vænkast við það.
Nú eru völd konunga og drottninga nær eingöngu
í orði en fá á borði. Til eru félög og jafnvel stjórn-
málaflokkar sem hafa það á stefnuskrá sinni að fall-
ið verði frá hinni fornfálegu skipan enda standi eng-
in rök til hennar. Síðustu áratugina hefur ekki verið
mikill vindur í seglum slíkra. Forsætisráðherra
Ástralíu ákvað þó þjóðaratkvæðagreiðslu um hvort
Elísabet II. og afkomendur hennar skyldu áfram
teljast þjóðhöfðingjar Eyjaálfunnar. Fljótt á litið
virðist sú skipan æði sérstök enda ógnarfjarlægðir
á milli þjóðar og höfðingja hennar. En Ástralir
sögðu nei við því að taka upp innlendan forseta í
stað síns konunglega herra, hinum megin á hnett-
inum. Nú er ekki létt að færa fyrir því rök, og hvað
þá góð rök eða sannfærandi, að þjóðir sem þykjast
þroskaðar og lýðræðissinnaðar skuli binda skipun í
æðsta embætti sitt við tiltekna fjölskyldu, sem
langt í ættir fram tengist einhverjum sem rændi
völdum forðum. En í þessu tilviki hafa þjóðirnar
einfaldlega ákveðið að rök komi þessu tiltekna máli
ekkert við. Og þótt kostnaður við konungshald og
hallir sé töluverður þykir margt benda til að beinar
og óbeinar tekjum af starfseminni séu jafnvel meiri.
Væntanleg fæðing barns í London þessa dagana,
sem verður í þriðja lið frá hásætinu, þykir þannig
þegar hafa haft mælanleg áhrif á hagvöxt til hins
betra.
Það væri auðvitað fislétt fyrir okkur Íslendinga
að hafa haft okkar þjóðhöfðingja áfram í Amal-
íuborg þrátt fyrir fullveldi, ef horft er til þeirra í
Ástralíu og Kanada. Hlutfallslegur kostnaður okkar
af því hefði vísast verið minni en af uppihaldinu á
Bessastöðum. En kannski hefur heimsstyrjöldin
seinni haft áhrif á það hvernig fór. Við þurftum að
koma okkur upp ríkisstjóra eftir að Hitler hafði fyr-
irhafnarlaust hertekið Danmörku og eftir það varð
sjálfsagt ekki aftur snúið. Sumum þykir það hugs-
anlega bót í okkar máli að ekki er laust við að kon-
unglegur vírus hafi einatt komist í suma þeirra sem
setið hafa Bessastaði um skeið í umboði lýðsins. En
þrátt fyrir að slíkt hafi leitt til töluverðra og jafnvel
virðingarverðra tilburða þá verður það þó aldrei
eins. Það er eins og menn vilji varast eftirlíkingar í
þessum tilvikum sem öðrum.
Morgunblaðið/Eggert
21.7. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45