Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.07.2013, Blaðsíða 47

21.7. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47
Ásta segir að ráðstefnan hafi verið gagn-
rýnd fyrir þá staðreynd að verið sé að eyða
fjármagni í að færa gesti hennar saman í stað
þess að nýta það fremur í byggingu á skýli
fyrir heimilislausa eða annað fyrir fátæka. Sú
aðstaða kom upp á ráðstefnunni í ár, að mikil
mótstaða myndaðist og embættismenn sáu lít-
inn tilgang í að halda henni áfram. Ásta segir
að fulltrúar allra þeirra landa sem sóttu ráð-
stefnuna hafa barist fyrir því að halda henni
áfram enda sé hún nauðsynlegur tengiliður
embættismanna og þeirra sem eiga sárt um
að binda.
Ásta: „Við þurftum að sýna fram á hvaða
tilgangi ráðstefnan þjónar í raun og veru og
hverju hún breytir. Ég var rosalega fegin því
þegar þeir embættismenn sem komu þarna
sögðu að nú væru þeir búnir að sjá þörfina
eftir að hafa hitt fólkið sem væri í þessum erf-
iðu aðstæðum.“
Laufey: „Þetta er eini staðurinn sem þeir fá
upplýsingar um hvernig raunverulegt ástand
er á götum Evrópu. Þarna fá þeir að hitta
fólk í þessum aðstæðum sem segir frá því
hvernig hlutirnir ganga fyrir sig, segir frá
þeirri aðstoð sem berst og ekki berst og út-
skýrir hvernig það er að lifa við þessi skil-
yrði.“
Ester: „Maður fyllist von og kjarki við að
hitta allt þetta fólk og ræða málin.“
Furðuðu sig á viðveru
Íslands á ráðstefnunni
Íris: „Það kom fólki á óvart að aðstæðurnar
væru svona á Íslandi. Það kom fólki virkilega
á óvart, því það hélt að hér væri allt svo gott
og flott og frábært.“
Ester: „Já, sumir spurðu hvaða erindi Ís-
land ætti eiginlega á svona ráðstefnu.“
Ásta: „Það kom nokkrum sinnum fyrir að
einstaklingar sem voru í sömu stöðu og Ester,
Sigfríð og Íris spurðu hvort þetta væri í al-
vöru fátækt á Íslandi. Þau sögðust bara hafa
heyrt góða hluti um Ísland í fjölmiðlum.
Hvaða land var það aftur sem talaði svo mikið
um það, stelpur?“
Ester: „Írland nefndi það fyrst, en það var
Króatía sem talaði mest um þetta. Þar í landi
er talað gríðarlega vel um Ísland í fjölmiðlum
og sagt að hér sé mikið góðæri. Íslenska þjóð-
in barðist fyrir því að þurfa ekki að borga Ice-
save-reikningana og vann þann bardaga, svo
fréttaveitur vilja meina að hér sé ekki lengur
kreppa.“
Ester heldur áfram að ræða fátæktina og
segir að nú sé kominn tími á vitundarvakn-
ingu og fólk í sömu stöðu og þær þurfi að láta
í sér heyra. Það sé mikilvægt að tala um
þetta. Fátækt hefur hingað til verið mikið
feimnismál og falinn veruleiki í samfélaginu.
Ester: „Það heyrist oft í umræðunni að ef
fátæku fólki er veittur frekari stuðningur verði
það latt og það muni ekki koma til með að
vinna fyrir sér heldur misnota kerfið. En ef al-
þingismenn mundu upplifa að vera í þessari
stöðu … enginn vill lifa svona lífi, enginn.“
Þær halda áfram að segja frá ráðstefnunni
og því sem á vegi þeirra varð úti í Brussel.
Hvert land var með borða eða plakat með
hnitmiðuðum skilaboðum á og bjó Ester til
borða fyrir hönd Íslands en á honum stóð:
„Never deprive someone of their hope, it
might be all they have,“ eða „Aldrei svipta
neinn voninni, það gæti verið það eina sem
viðkomandi hefur.“ Írland hafi verið með
áhrikaríkt plakat en á því var mynd af ungri
móður sem hélt á skilti, en á því stóð: Í dag
þurfti ég að ákveða hvort ég vildi frekar
kaupa mat til að fæða börnin mín eða borga
rafmagnsreikninginn til að þeim yrði hlýtt yfir
nóttina.
Ester: „Þú ættir aldrei að þurfa að velja á
milli þessa.“
Ásta: „Það er rosalega mikið talað um
orkukostnaðinn í Evrópu, það er mikið vanda-
mál fyrir fátæka. Þetta er sem betur fer ekki
eins hjá okkur ennþá, enda erum við með
ódýra orkugjafa.“
Laufey: „Þetta er vegna mikillar einkavæð-
ingar í orkugeiranum í Evrópu, sem bitnar
alltaf á litla manninum. Einkavæðing og nið-
urskurður í þjónustu bitnar alltaf á fátæka
fólkinu. En þetta er svolítið gegnumgangandi
saga á þessum ráðstefnum; af þeim mikla
kostnaði við að halda hita á heimilinu.“
En þið takið þá ekki undir það með erlend-
um fjölmiðlum að það sé góðæri hér á landi?
Mynduð þið segja að hér væri mikil neyð?
Íris: „Fátækir verða fátækari, það er bara
þannig.“
Hjördís: „Gapið stækkar stöðugt. Ég hef
verið að vinna fyrir Velferðarsjóð Suðurnesja
sem er í raun og veru eins og útibú fyrir
Hjálparstarf kirkjunnar en er þó sjálfstæður
sjóður fyrir Suðurnesjamenn. Þessi sjóður var
stofnaður árið 2008, í sömu viku og Guð blessi
Ísland-ræðan var flutt. Við finnum ennþá fyrir
töluverðri neyð. Við erum að borga skóla-
máltíðir fyrir 50 börn hér í Reykjanesbæ. Það
segir ansi mikið. Og það eru alls ekki allir að
biðja okkur um aðstoð, langt í frá. Þetta eru
aðeins foreldrar 50 barna sem biðja um að-
stoð, eða þá að skólayfirvöld biðja um aðstoð-
ina fyrir þeirra hönd. Það er án efa fullt af
fólki sem annaðhvort þorir ekki að biðja um
hjálp eða hreinlega veit ekki um sjóðinn.
Ástandið er orðið ansi alvarlegt ef þú getur
ekki gefið barninu þínu eina heita máltíð á
dag. Það er fáránlegt að hugsa til þess að það
sé árið 2013 og við þurfum að vera að ræða
þetta. Öll börn eiga rétt á einni heitri máltíð á
dag.“
Ester: „Vandamálið er að það eru svo
margir sem skammast sín fyrir að biðja um
aðstoð en það er fólkið sem við þurfum að
finna, það getur verið fólkið sem þarfnast
hennar hvað mest.“
Laufey: „Það er lítill hluti sem biður um
aðstoð. Margir halda líka að þeir eigi ekki
rétt á að fá aðstoð. Aðrir vita hreinlega ekki
að þeir geti fengið aðstoð og enn aðrir halda
að þeir séu yfir tekjumörkum.“
Getur hent hvern sem er
Eftir að hafa rætt um ráðstefnuna og tilgang
hennar um stund var ákveðið að Brusselfarar
myndu gefa blaðamanni smá innsýn í þeirra
líf.
Íris: „Það geta allir lent í þessum að-
stæðum, ég bjóst ekki við að ég myndi lenda í
þessum aðstæðum. Ég var á fínum stað og
hafði það gott. Ég var í fullri vinnu, hafði fín
laun og vann á sama stað í 25 ár. Ég lenti í
tveimur bílslysum, annað var árið 1999 og hitt
árið 2006. Ég þurfti að fara í nokkrar aðgerð-
ir í kjölfarið. Mig verkjaði stöðugt en píndi
mig áfram í vinnunni þangað til ég gat ekki
meir. Ég var tekjulaus í rúmt ár, en af því að
ég hafði borgað í lífeyrissjóð þá var ég með
um 70-80 þúsund á mánuði og þurfti að lifa á
því í tvö ár. Í kjölfarið hætti ég að borga af
mínum skuldum. Foreldrar mínir gátu þó
veitt mér fjárhagslegan stuðning í gegnum
það erfiðasta. En á endanum missti ég húsið
og bílinn. Ég missti allt og endaði með því að
fá taugaáfall. Ég fór á endurhæfingarlífeyri í
18 mánuði og var síðan send inn á Reykja-
lund. Í dag er ég 75% öryrki. Ég gat þó keypt
húsið aftur fyrir slysabæturnar en ég skulda
þó nokkrar milljónir.
En það sem ég er búin að lenda í á und-
anförnum árum er ekki það versta. Verst þyk-
ir mér að þetta hefur bitnað á foreldrum mín-
um og börnum. Það er ráðist á
ábyrgðarmennina, fárveika, aldraða foreldra
mína. Það er ekkert tillit tekið til aðstæðna,
hvorki til þess sem ég lenti í, né til veikinda
þeirra. Pabbi liggur nú á spítala og á ekki
langt eftir. En maður getur ekkert gert.“
Örorkubæturnar sem Íris fær duga ekki út
mánuðinn og á hún fullt í fangi með að halda í
húsið sitt. Hún er einstæð með þrjú börn og
eitt barnabarn. Hún segist vera með stöðugan
kvíða yfir því að ná ekki endum saman því
hún gæti ekki gengið í gegnum það að missa
allt aftur.
Íris: „Ég gæti það ekki. Ef ég hugsa tilbaka
þá skil ég ekki hvernig ég fór að þessu.“
Laufey: „Þetta ferli með umboðsmann
skuldara hjálpar aðeins til að fá skuldirnar
fyrstar í einhvern tíma. Það er alltaf verið að
tala um niðurfellingu, en málið er að þetta er
alls ekki niðurfelling heldur yfirfærsla yfir á
ábyrgðarmann. Þeir fara bara á eftir ábyrgð-
armanninum.“
Íris: „Já, það var eitthvað sett í frystingu
hjá mér, ábyrgðarskuldir sem ég þarf að
byrja að borga árið 2015 og er með stöðugan
kvíða yfir því. Ég á nóg með þær skuldir sem
eru nú þegar til staðar.
Pabbi sagði við mig á sjúkrahúsinu um dag-
inn: Ef ég fell frá, heldur þú ekki að þeir ráð-
ist þá á mömmu þína og hendi henni úr hús-
inu? Þetta er hræðilega leiðinlegt fyrir svona
gamalt fólk að vera með þetta á herðunum áð-
ur en það deyr. Ég er búin að gera allt sem
ég get og ég veit ekki hvað ég á að gera næst.
Hvað á ég að gera? Ég get ekki borgað þessar
skuldir, foreldrar mínir geta ekki borgað þetta.
Ætla þeir þá bara að henda honum út, fárveik-
um, öldruðum manninum, út á götu?“
Átti ekki fyrir jólagjöf
handa barninu sínu
Sigfríð og sambýlismaður hennar eiga tvö
börn. Þau komu illa út úr hruninu sem hér
varð árið 2008. Þau höfðu þá tekið við bíl
systur hans en á honum hvíldu lán sem hækk-
uðu upp úr öllu valdi. Þá var þeim báðum
sagt upp í vinnunni.
Sigfríð: „Ég kem frá lágtekjufólki og fá-
tækt hefur alltaf verið eðlilegur hluti af lífinu.
Við leyfðum okkur aldrei neitt og áttum aldrei
neitt flott. Það eina flotta sem við áttum var
þessi bíll, en samt var hann 6 ára gamall þeg-
ar við tókum við honum. Við lentum í mesta
veseninu út af bílnum en það var hann sem
kom okkur á hausinn. Þegar við tókum við
honum voru 900 þúsund eftir af láninu. Við
vorum búin að borga af honum í tvö ár, 60
þúsund á mánuði. Einn daginn segja þeir okk-
ur að hætta að borga af láninu og fara í það
að endurreikna allt saman. Þá vildu þeir
meina að við skulduðum tvær milljónir í bíln-
um.
Við völdum þá leið að fara til umboðsmanns
skuldara. Fyrir okkur hefur það gert gott.
Þeir tóku bílinn og eftir þeirra mat var bíllinn
aðeins 150 þúsund króna virði. Ég veit þó
ekki hvernig þetta er á blaði núna, þeir eiga
eftir að endurskoða þetta. Nú vilja þeir að við
borgum 30 þúsund á mánuði næstu tvö árin
en það má ekkert bregða út af því þá verður
samningnum rift. En ef staða okkar verður
betri, ef launin hækka, þá þurfum við að
borga meira á mánuði.
Sambýlismaður minn lenti í slysi áður en
við kynntumst og hafði tekið lán til þess að
borga sjúkrakostnað. Tryggingafélagið neitaði
að borga honum slysabætur vegna þess að
það vantaði einn komutíma á spítalann. Hann
sat því uppi með þetta neyslulán. Við borg-
uðum þó alltaf af þessu láni og stóðum alltaf í
skilum. En þegar allt hrynur, missum við
bæði vinnuna og lánin hækka, þá er erfitt að
láta boltann rúlla því ekki duga atvinnuleys-
isbæturnar.“
Eftir að hafa misst vinnuna ákváðu þau á
endanum að segja upp leigunni og flytja inn
til móður Sigfríðar til að reyna að standa
saman og hjálpast að.
Hver er þín versta upplifun?
„Þegar þú stendur á gatnamótum og það er
sama hvert þú snýrð þér, alls staðar færðu
nei, þú hefur ekki rétt á neinu en þarft samt
að geta gefið börnunum þínum að borða.
Minn versti mánuður var í desember árið
2010. Við áttum nóg fyrir leigunni og fyrir
mat fyrstu vikuna en síðan var allur mánuður-
inn eftir. Við fengum matarúthlutun en hún
dugði skammt og var ekki nóg fyrir alla dag-
ana. En að reyna að útskýra fyrir þriggja og
hálfs árs gömlu barni að þú hafir ekki efni á
jólagjöf fyrir það…“
Sigfríð brestur í grát. Hún hafði nýlega
eignast sitt annað barn í sama mánuði og að-
stæður voru því erfiðar.
Sigfríð: „Við vorum búin að sætta okkur við
þetta. Sonur okkar fengi þó allavega jólagjöf
frá fjölskyldunni okkar. En á þessum aldri er
alltaf helsta jólagjöfin frá foreldrunum. Mér
hefði verið sama þó það væru kálbollur öll jól-
in, en við gátum ekki einu sinni haft þó það.
Þann 23. desember var jólabónus greiddur í
fyrsta sinn samhliða atvinnuleysisbótum svo
við gátum keypt jólagjöf og það sem vantaði
upp á matinn. “
Hjördís: „Svo er það líka þannig, að ef þú
kemur frá efnaminni fjölskyldu þá eru tæki-
færin færri líka. Það er erfiðara að brjótast úr
þessu munstri þegar þú hefur ekki foreldra
sem hafa efni á að hjálpa til.“
Lenti í forræðisdeilum
Ester ólst upp í Bandaríkjunum. Móðir henn-
ar er Íslendingur, frá Sandgerði, en faðir
hennar var Ameríkani og átti hún fleiri ætt-
ingja í Bandaríkjunum. Hún kom til landsins
þegar hún var tveggja ára en þá lá afi hennar
á dánarbeði með krabbamein. Þau bjuggu hér
í næstum því heilt ár áður en þau fóru aftur
til Bandaríkjanna. Fljótlega fór íslenskan að
fjara út á heimilinu. Hún talar því aðeins litla
íslensku en skilur hana að mestu. Ester átti
alltaf þann draum að flytja búferlum til
Íslands. Sjá bls. 48
Morgunblaðið/RAX
Laufey: „Þetta ferli með
umboðsmann skuldara
hjálpar aðeins til að fá
skuldirnar frystar í ein-
hvern tíma. Það er alltaf
verið að tala um niðurfell-
ingu, en málið er að þetta
er alls ekki niðurfelling
heldur aðeins yfirfærsla yf-
ir á ábyrgðarmann.“