Morgunblaðið - 02.11.2013, Síða 52

„Vikurit til fróðleiks
og skemmtunar“
Morgunblaðið/Ól. K. M.
Árni Óla (t.v.) var blaðamaður á Morgunblaðinu í hálfa öld. Hann var umsjónarmaður Lesbókar frá ársbyrjun
1926 til 1962. Hér ráðgast hann við Jóhannes Kjarval listmálara. Fróðleiksþættir Árna Óla fylla mörg bindi.
Þ
að var alger nýjung í ís-
lenskri blaðasögu þegar
Lesbók var hleypt af
stokkunum sem fylgiriti
Morgunblaðsins,“ segir
Árna Óla í endurminningum sínum,
Erill og ferill blaðamanns hjá
Morgunblaðinu um hálfa öld (1963).
Árni, sem var umsjónarmaður Les-
bókar nánast frá upphafi og fram til
1962, segir að fyrr á tíð hafi blöðin
látið skilvísa áskrifendur fá sér-
prentanir af neðanmálssögum í
kaupbæti. En Lesbókin hafi verið
annars eðlis. Hún var „vikurit, til
fróðleiks og skemmtunar, og fylgdi
Morgunblaðinu sem kaupbætir
þess“. Segir hann að hún hafi
snemma orðið eitt vinsælasta efni
blaðsins. Hún var í minna broti en
Morgunblaðið og söfnuðu margir
henni og létu binda inn. Eintök af
Lesbók hafa því varðveist betur en
blaðið sjálft.
Kom út í 84 ár
Lesbókin hóf göngu sína í október
1925 og kom út samfleytt í 84 ár.
Útgáfunni var hætt af fjárhags-
ástæðum haustið 2009. Fyrstu ára-
tugina var efni blaðsins að drjúgum
hluta þjóðlegur fróðleikur og ýmiss
konar smælki um frægt fólk í út-
löndum. Margir lögðu hönd á plóg-
inn við skrif í blaðið, en óhætt er að
segja að umsjónarmaðurinn, Árni
Óla, hafi verið afkastamestur. Hafa
fróðleiksþættir hans úr Lesbók ver-
ið birtir á bókum sem fylla mörg
bindi. Greinar Árna um gömul hús í
Reykjavík voru mikið lesnar og
með þeim og fleiri greinum varð-
veitti hann mikinn fróðleik sem ella
hefði farið forgörðum.
Smásögur og ljóð
Í Lesbók birtust einnig smásögur
og ljóð. Fyrstu smásöguna birti
Kristján Albertsson þegar á fyrsta
árinu. Ljóðin sem Lesbók birti voru
lengst af ort á hefðbundinn hátt
með rími og ljóðstöfum, en árið
1926 var brotið í blað með birtingu
framúrstefnuljóðs eftir ungt og
efnilegt skáld, Halldór Kiljan Lax-
ness. Ekki er ólíklegt að ýmsum
lesendum hafi þótt Lesbók þarna
orðin helsti djörf í efnisvali! Lax-
ness lagði Lesbókinni oft til efni af
ýmsu tagi næstu árin. Annað þekkt
skáld sem frumbirti ljóð á síðum
Lesbókar var Einar Benediktsson.
Þegar hann dvaldi í Túnis sumarið
1931 sendi hann blaðinu til birt-
ingar kvæðið Jöklajörð.
Þekktir menningarfrömuðir
kvöddu sér einnig hljóðs í Lesbók á
fyrstu árum hennar. Meðal þeirra
var Sigurður Nordal. Frumbirti
Lesbók til dæmis grein hans Mál-
frelsi árið 1926. Þar fjallar Nordal
um íslenska tungu, sérstöðu henn-
ar, styrkleika og veikleika. Hann
heldur því fram að í íslensku sé
kostur á meiri ritsnilld en í flestum
öðrum tungumálum.
Nokkur frægustu viðtöl Valtýs
Stefánssonar, ritstjóra Morg-
unblaðsins, birtust í Lesbók. Valtýr
var brautryðjandi viðtalsformsins í
íslenskri blaðamennsku. Fyrsta við-
talið birti hann undir dulnefni, var
þá að þreifa sig áfram með formið.
Valtýr birti einnig nokkrar smásög-
ur á síðum Lesbókar undir höfund-
arnafninu Hrólfur Kárason.
Árið 1962 voru gerðar miklar
breytingar á Lesbók. Stækkaði brot
hennar og efnið varð fjölbreyttara.
Þjóðlega fróðleiknum var haldið, en
aukið við efnisflokkum á menning-
arsviði, viðtölum við listafólk, um-
fjöllun um arkitektúr, húsbúnað,
hönnun og tísku. Þá hóf göngu sína
Rabb Lesbókar, pistill sem fljótlega
varð eitt vinsælasta efni blaðsins.
Var þar fjallað um allt á milli him-
ins og jarðar, en þó mest um menn-
ingarmál. Sigurður A. Magnússon
(SAM), þá blaðamaður á Lesbók,
skrifaði rabbið gjarnan fyrstu árin.
Hann kvað oft fast að orði og vöktu
skrif hans meiri athygli en annarra
pistlahöfunda, enda fetaði hann
ekki troðnar slóðir flokkspólitískra
viðhorfa í menningarmálum eins og
algengt var í dagblöðum á þessum
tíma þegar blöðin voru öll meira
eða minna tengd ákveðnum stjórn-
málaflokkum. Margir þjóðkunnir
menn lögðu síðan orð í belg í Rabb-
inu.
Haraldur Hamar tók við umsjón
Lesbókar þegar breytingin var
gerð 1962. Til liðs við hana komu þá
einnig Ingimar Erlendur Sigurðs-
son og hjónin Jón Hnefill Aðal-
steinsson og Svava Jakobsdóttir.
Árið 1967 varð Gísli Sigurðsson um-
sjónarmaður Lesbókar og var hann
einn fastráðinn við blaðið. Hann
Gísli
Sigurðsson
ritstýrði Les-
bók frá 1962
til 2000. Í
hans tíð varð
hún eitt
helsta menn-
ingarrit
landsins.
Þröstur
Helgason
var umsjón-
armaður
Lesbókar
síðustu árin
sem blaðið
kom út.
Lesbók
eftir
breyting-
arnar
1962.
Guðmundur Magnússon gudmundur@mbl.is
Lesbókin var vettvangur fyrir fróðleik og menningu og fylgdi Morgunblaðinu vikulega. Eins og Matthías Johannessen
komst að orði fyllti Lesbókin upp í „tómarúm í hávaðasömu, fjölnismannalausu og lágreistu poppsamfélagi“.
Lesbók
eins og
hún leit
út síð-
ustu árin.
Útgáf-
unni var
hætt
2009.
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Á ritstjórn Morgunblaðsins árið 1958. Haraldur Hamar, sem varð umsjón-
armaður Lesbókar 1962, Matthías Johannessen, Sigurður A. Magnússon
og Þorbjörn Guðmundsson. Lesbókin kom vikulega út frá 1925 til 2009.
Lesbók
eftir
breyt-
ingar
1996.
Lesbók
eftir
breyt-
ingar
1984.
Forsíða
fyrstu
Lesbók-
arinnar,
1925.
52 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013