Morgunblaðið - 02.11.2013, Side 96

96 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013
S
kop- og skrítlumyndir hafa átt
langa samleið með útgáfu dag-
blaða, en þeirra varð fyrst vart í
erlendum fjölmiðlum undir lok 19.
aldar. Lítið örlaði hins vegar á
þeim hérlendis langt fram eftir 20. öld. Póli-
tískar skopmyndir með ádeiluívafi birtust hér
og þar í blöðunum, en þáttaskil urðu 9. nóv-
ember 1927 þegar Morgunblaðið birti teikni-
myndasöguna „Ljósálfurinn litli,“ eftir G. Th.
Rotman í þýðingu Árna Óla, blaðamanns. Sög-
unni var lýst sem barnasögu í 112 myndum, og
birtist hún næstu vikurnar, tólf myndir í senn,
fram til 5. febrúar 1928. Naut sagan heilmikilla
vinsælda og var endurútgefin á bók undir
nafninu Dísa ljósálfur, sem finnst enn á mörg-
um íslenskum heimilum.
Stautaði sig fram úr hollenskunni
Árni Óla sagði svo frá í ævisögu sinni, Erill og
ferill blaðamanns, að blaðinu hefðu borist til-
boð í nokkrar teiknimyndasögur frá hollenskri
fréttastofu. Þótti Valtý Stefánssyni ritstjóra
blaðsins myndirnar svo skemmtilegar að þær
mundu bæði prýða blaðið og vera „ágætt efni
handa æskulýðnum.“ En einn hængur var á,
textinn við myndirnar var á hollensku. Valtýr
bað Árna um að reyna að þýða textann, og
samþykkti hann að reyna það þrátt fyrir að
hann kynni ekki neitt í tungumálinu. „Þegar
ég fór að lesa myndasöguna, varð ég þess vís-
ari að hollenzkan er mjög lík lágþýsku og að ég
mundi með nokkurri fyrirhöfn komast fram úr
henni,“ sagði Árni. Vinsældir sögunnar voru
svo miklar að Árni þýddi tvær sögur eftir Rot-
man til viðbótar, Flugferðina miklu og Alfinn
álfakóng, og nutu þær engu minni vinsælda en
sagan af Dísu.
Síðasti hlutinn af Alfinni álfakonungi birtist
í blaðinu í lok september 1929. Leið þá um ára-
tugur áður en teiknisaga birtist aftur í blaðinu
en þar var á ferð hinn seinheppni Golíat. Hann
virðist þó ekki hafa náð að festa djúpar rætur í
flóru Morgunblaðsins. Við hernám Danmerkur
1940 lokaðist enda á tengsl flestra íslenskra
dagblaða við teiknisögurnar sem þar var að
finna. Það breyttist ekki fyrr en árið 1943 þeg-
ar sagan af bandarísku hasarhetjunni X-9 birt-
ist í fyrsta sinn. Sagan birtist á nærri því
hverjum degi í blaðinu næstu fimm árin.
Markús, Sirrí, Bjarni
Þegar sagan af X-9 rann sitt skeið hófst önnur
saga í blaðinu, „Markús“ eftir Ed Dodd heit-
inn. Markús hét Mark Trail á frummálinu og
gat sér einkum gott orð fyrir baráttu sína fyrir
umhverfisvernd. Mark, Cherry og Barney
urðu að Markúsi, Sirrí og Bjarna og lentu þau í
ýmsum látum á síðum Morgunblaðsins næstu
13 árin. Þá var ákveðið að hætta með Markús,
nánast í miðjum klíðum, því að hann lifir ennþá
góðu lífi í erlendum dagblöðum, þó að Dodd
hafi sjálfur lagt pennann á hilluna fyrir löngu.
Stuttu áður en Markús hætti að prýða síður
Morgunblaðsins fór að bera aftur á einstökum
skopmyndum og teikniseríum. Líklega er þar
einna langlífastur hann Ferdinand, sem hóf
göngu sína í blaðinu í ágúst 1955 og er ennþá
fastur gestur þar. Fjórum árum síðar hóf
Cosper, annar langlífur vinur Morgunblaðsins,
göngu sína í blaðinu.
Það voru ekki bara Bandaríkjamenn og
Danir sem teiknuðu myndir í Morgunblaðið.
Árið 1959 urðu önnur þáttaskil í sögu teikni-
mynda í íslenskum dagblöðum. Þá hóf Morg-
unblaðið birtingu framhaldssögunnar „Njáls-
brennu og hefnd Kára,“ þar sem teiknarinn
Halldór Pétursson myndskreytti valinn kafla
úr Brennu-Njálssögu, en talið er að þar sé um
að ræða fyrstu íslensku teiknimyndasöguna.
Einnig má nefna að Gísli J. Ástþórsson heit-
inn, ritstjóri Alþýðublaðsins, byrjaði á meðan
hann var þar að teikna Siggu Viggu, fisk-
vinnslustúlku sem vissi hvað hún söng. Þegar
Gísli færði sig um set yfir á Morgunblaðið kom
Sigga með honum, en einnig teiknaði Gísli
skopmyndir í blaðið undir heitinu Þankastrik.
Íþróttir og myndasögur í sérblöðum
Eftir því sem leið á urðu myndasögur stærri
hluti af blaðinu, og fengu þær að lokum eigin
síðu þar sem um fimm til sex mismunandi sög-
ur birtust. Kenndi þar ýmissa grasa. X-9 heils-
aði til dæmis aftur upp á lesendur blaðsins í
upphafi níunda áratugarins en ekki varð hann
langlífur að þessu sinni. Garpur, öðru nafni
He-Man, og Grettir, einnig þekktur sem Gar-
field, fóru að birtast á þessum tíma. Í lesbók-
inni mátti í stuttan tíma finna ævintýri Woody
Allens á teiknimyndaformi, og svo mætti lengi
telja. Það var því í raun tímanna tákn þegar
„Myndasögur Moggans“ hófu göngu sína í sér-
blaði á miðvikudögum en aðeins íþróttirnar
höfðu fengið þann heiður áður.
Myndasögurnar komu út í sérblaði í rúm 20
ár, og mátti þar lesa um ævintýri Smáfólks,
Grettis, Högna hrekkvísa og fleiri. Mynda-
sögublaðið lifði sem sérblað á miðvikudögum í
rúmlega tuttugu ár áður en það breyttist í sér-
stakt barnablað sem kemur út á laugardögum,
en Smáfólkið, sem jafnan var vinsælasta
myndasagan, birtist enn á síðum þess.
Njálsbrenna og hefnd Kára
hóf göngu sína í Morgunblaðinu undir „Les-
bók barnanna“ í árslok 1959 og birtist fram
á næsta ár. Sagan, með teikningum eftir
Halldór Pétursson var fyrsta íslenska
teiknimyndasagan sem birtist í íslensku
dagblaði. Grettissaga fylgdi fljótlega í kjöl-
farið, einnig teiknuð af Halldóri. Önnur
dagblöð ákváðu í kjölfarið að birta eigin
myndasögur byggðar á fornsögunum.
Ljósálfurinn litli
var fyrsta teiknimyndasagan sem birtist í
íslensku dagblaði. Hollensk fréttastofa
bauð Morgunblaðinu að birta þær og
Árni Óla þýddi úr hollensku þó að hann
kynni ekki málið. Síðar var sagan gefin
út á bók, og þá hafði hún breytt um nafn
og hét Dísa ljósálfur.
Grín, glens og myndasögur
Stefán Gunnar Sveinsson | sgs@mbl.is
Skopmyndir og teiknimyndasögur hafa löngum notið mikilla vinsælda í Morgunblaðinu. Blaðið var fyrst íslenskra
dagblaða til þess að birta reglulega teiknimyndasögu og hafa þær óneitanlega sett svip á sögu Morgunblaðsins.