Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.04.2014, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.4. 2014
Sönghópur Átthagafélags Vestmannaeyinga á
Reykjavíkursvæðinu (ÁtVR) heldur vor-
tónleika í Kirkju Óháða safnaðarins við Há-
teigsveg í dag, laugardag, kl. 15. Tónleikarnir
eru að stórum hluta tileinkaðir skáldinu og
lagahöfundinum Ása í Bæ, í tilefni af því að
hinn 27. febrúar síðastliðinn var öld frá fæð-
ingu hans. Einnig verða flutt lög annarra höf-
unda.
Ási var fæddur í Litla Bæ við Strandveg í
Vestmanneyjum. Hann skrifaði margar bæk-
ur og samdi allskyns kveðskap um lífíð í Vest-
mannaeyjum. Á tónleikunum verður sagt frá
lífshlaupi Ása í Bæ. Með Sönghóp ÁtVR leik-
ur fjögurra manna hljómsveit en stjórnandi
er Hafsteinn G. Guðfinnsson.
TÓNLEIKAR SÖNGHÓPS
FLYTJA LÖG ÁSA
Ási í Bæ. Á tónleikunum verður sagt frá lífs-
hlaupi hans og flutt lög hans og textar.
Liðsmenn Nordic Affect rýna í nótur. Á tón-
leikunum flytja þeir umritanir Hróðmars Inga.
Orgelverk flutt af kammerhóp og endur-
vinnsla tónefnis er meðal þess sem kemur
við sögu á tónleikum kammerhópsins Nor-
dic Affect á Kjarvalsstöðum á laugardag kl.
17.15. Tónleikarnir eru liður í vetrartón-
leikaröð hópsins undir yfirskriftinni Nordic
Affect +1 og er samstarf við utanaðkomandi
aðila í fyrirrúmi á árinu. Að þessu sinni á tón-
skáldið Hróðmar I. Sigurbjörnsson stefnu-
mót við hópinn en hann tók að sér að umrita
verk í anda barokktónskálda sem umrituðu
gjarnan verk sín og annarra. Á efnisskránni
eru orgelverk eftir Buxtehude og Bach um-
rituð af Hróðmari.
TÓNLEIKAR NORDIC AFFECT
KAMMERVERK
Þrátt fyrir að Harry Potter
og félagar hans séu sestir í
helgan stein heldur höf-
undur sagnabálksins áfram
að semja – nýjar bækur, og
við framleiðendur um úr-
vinnslu á skrifum sínum.
Árið 2012 sendi J.K. Rowl-
ing frá sér skáldsöguna
The Casual Vacancy, sem
nefnist Hlaupið í skarðið upp á íslensku, um
óvænt dauðsfall og afleiðingar þess í bresk-
um smábæ. Nú hefur verið greint frá því að
BBC mun, í samstarfi við helsta framleiðanda
sjálfstæðs sjónvarpsefnis í Bandaríkjunum,
HBO, taka upp röð þriggja þátta sem byggj-
ast á sögunni. Þættirnir verða teknir upp í
sumar í suðurhluta Englands.
Skáldsagan Hlaupið í skarðið hlaut mis-
jafnar viðtökur en áhugi lesenda á höfund-
inum er mikill og í fyrstu vikunni seldust
125.000 eintök á Englandi og hafði bók ekki
selst jafn vel þar í landi í þrjú ár.
KVIKMYNDA SÖGU ROWLING
Í SJÓNVARP
J.K. Rowling
Menning
S
ögurnar gegna lykilhlutverki fyrir
sjálfsmynd Norðurlanda og ég tel
að það sé ekki ofsagt að þær hafi
mótað sjálfsmynd Norðurland-
anna. Ef svo er, er það nauðsyn-
legt að þessi samnorræni arfur sé til á öllum
tungumálunum. Þetta eru að mínu viti heims-
bókmenntir sem ættu raunar að vera til á öll-
um tungumálum,“ segir Jóhann Sigurðsson,
útgefandi hjá Saga forlagi, en á morgun kem-
ur út fyrsta samræmda heildarútgáfan á Ís-
lendingasögum og þáttum á Norðurlöndunum,
40 Íslendingasögur og 49 Íslendingaþættir.
Búið er að þýða allar sögurnar upp á nýtt á
dönsku, norsku og sænsku, og hafa um
hundrað manns komið að verkinu í heildina.
„Þetta er dæmi um samnorrænt verkefni rek-
ið áfram af hugsjón, þarna er úrvalslið Norð-
urlandanna sem hefur tekið höndum saman
og unnið afreksverk,“ segir Jóhann.
Undir þau orð tekur Annette Lassen, rit-
stjóri dönsku útgáfunnar, en hún hefur unnið
nær sleitulaust frá árinu 2008 að verkinu.
„Það hefur varla verið helgi eða frí, þar sem
ég hef ekki vitað af sögu sem þyrfti að lesa
yfir,“ segir Annette. „Þetta var í senn spenn-
andi og skemmtilegt en stundum þreytandi
eins og öll vinna er.“
Upplifði ótrúlegt örlæti
Upphaf þessa afreksverks má raunar rekja til
þess að árið 1997 gaf Jóhann út fyrstu heild-
arútgáfu Íslendingasagnanna á ensku í rit-
stjórn Viðars Hreinssonar. Í kjölfarið hófst
samstarf við Penguin-útgáfuna um níu bækur
undir yfirstjórn Örnólfs Thorssonar, sem hafa
sannarlega aukið mjög útbreiðslu sagnanna.
Jóhann segir að nú sé svo komið að um fjórð-
ungur þeirra ferðamanna sem komi til lands-
ins nefni sögurnar sem hvata til þess að þeir
lögðu land undir fót. „Í framhaldi af þessu
leitaði hugur minn til Norðurlanda því sög-
urnar eru norrænn arfur, sameiginlegur arf-
ur. Ég vildi kanna hvort grundvöllur væri
fyrir útgáfu sem þessari,“ segir Jóhann, sem
hóf vegferð sína árið 2006. Viðbrögðin létu
ekki á sér standa, en hann segist hafa sann-
reynt ótrúlegt örlæti af hálfu frændþjóðanna.
Fyrst hefði Alþingi samþykkt að styrkja út-
gáfuna, sem hefði komið öllu af stað, en síðan
hefðu virtustu sjóðir og menningarstofnanir á
Norðurlöndunum veitt rausnarlega styrki til
útgáfunnar, auk ýmissa einkaaðila. „Með
þessum mikilvægu framlögum er þetta loks-
ins orðið að veruleika, eitt stærsta útgáfu-
verkefni í sögu Vesturlanda er mér sagt,“
segir Jóhann. Eitt fyrsta verk Jóhanns var að
finna ritstjóra, en auk Annette ritstýrðu þeir
Jon Gunnar Jörgensen og Jan Ragnar
Hagland norsku útgáfunni og þeir Kristinn
Jóhannesson, Gunnar D Hanson, og Karl
Gunnar Johansson sænsku útgáfunni.
Annette segir það hafa verið ómögulegt að
gera sér grein fyrir hversu mikil vinna myndi
fara í verkið, en hún hafði fjórtán þýðendur á
sínum snærum, auk þess sem hún þýddi sjálf.
„Ég byrjaði að lesa yfir allar þýðingar og
bera saman við frummálið. Ég var með þýð-
inguna í einu skjali, og söguna í öðru skjali
við hliðina.“ Þetta var tímafrekt verk að sögn
Annette, enda eru sögurnar og þættirnir um
2.500 blaðsíður.
Lien er ekki fager lengur
Þegar þýðingum var lokið voru virtir
rithöfundar og skáld fengin til þess að lesa
þær yfir, með tilliti til málfars og stíls. Ann-
ette segir það hafa verið nauðsynlegt, og vís-
ar til fyrstu þýðingarinnar sem kom út á
dönsku á árunum 1839-1844, sem síðan hefur
verið endurútgefin sex sinnum. „Þýðandinn,
prófessor N.M. Petersen, var textafræðingur
eða „filolog“ og hafði hugmyndir um að
styrkja danska tungu, og búa til sameiginlegt
mál Norðurlanda til þess að verjast þýskum
áhrifum í málinu. Hann bjó í raun til mörg
orð sem þekkjast ekki í dönsku, og hafði þann
draum að Danir gætu skilið forn-norrænu.“
Þegar sögurnar voru endurútgefnar á
þriðja áratugnum bar svo við að Gunnar
Gunnarsson rithöfundur mótmælti þýðing-
unum með grein í Politiken. Spannst úr um
mánaðarlöng ritdeila á síðum blaðsins, og
varð á endanum úr að hann og Jóhannes V.
Jensen og fleiri rithöfundar tóku sig til og
létu þýða sögurnar upp á nýtt í mótmæla-
skyni.
Annette segir að í ljósi þessarar reynslu
hafi verið reynt að fara bil beggja, að vera
eins nálægt frumtextanum og hægt er, en þó
ganga þannig frá þýðingunni að almennir les-
endur geti skilið hana og lesið sér til ánægju.
„Sumum orðum hef ég útrýmt alveg í nýju
þýðingunum, því að þau eru of forn. Um leið
og 15 þýðendur eru að verki, þá eru 15 mis-
munandi lausnir. Ég sem ritstjóri get þá
mælt með einstökum lausnum en það er ekki
endilega alltaf mín lausn sem er best, því að
stundum er þetta smekksatriði.“ Þá séu sum
orð og hugtök samræmd.
Gott dæmi um hvernig staðið var að gömlu
þýðingunni kemur úr Njálssögu. „Fögur er
hlíðin var alltaf „Fager er lien“, en ekki leng-
ur!“ segir Annette og hlær. Orðið „fager“ var
fornt þegar á 19. öld, og því var ákveðið að
hafa ögn látlausari þýðingu í þetta sinn. „Það
hefði verið hægt að halda í gömlu orðin en þá
ertu búinn að missa alla menntaskólakrakk-
ana. Sumir verða eflaust pirraðir að það sé
búið að breyta einhverju. Við viljum frekar
angra fáa og ná til fleiri nýrri lesenda.“
Blæbrigðamunur eftir löndum
Þó að hér sé um heildarútgáfu að ræða á
tungumálunum þremur er það ekki svo að
þýðingarnar séu allar alveg eins. Til dæmis
eru myndskreytingar í dönsku útgáfunni, en
ekki hinum, og sá Karin Birgitte Lund um
þær. „Hún málaði eftir myndum í íslenskum
FYRSTA SAMRÆMDA HEILDARÚTGÁFA ÍSLENDINGASAGNA Á NORÐURLÖNDUNUM
Kraftur fylgir
Íslendingasögunum
NÝJAR ÞÝÐINGAR Á ÍSLENDINGASÖGUM OG ÞÁTTUM KOMA ÚT Á DÖNSKU, NORSKU OG SÆNSKU
Á MORGUN. ÞAU JÓHANN SIGURÐSSON ÚTGEFANDI OG ANNETTE LASSEN, RITSTJÓRI DÖNSKU
ÞÝÐINGARINNAR, RÆÐA UM ÞÝÐINGARNAR OG MIKILVÆGI ÍSLENDINGASAGNANNA
Stefán Gunnar Sveinsson sgs@mbl.is
Jóhann Sigurðsson útgefandi og Annette Lassen, ritstjóri dönsku þýðingarinnar, segja Íslendingasögurnar gegna lykilhlutverki fyrir Norðurlöndin.
Morgunblaðið/Þórður