Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.04.2014, Blaðsíða 57

handritum og kalkmálverkum. Myndir hennar
miðla fegurðarskyni og myndaheimi fornald-
armanna. Þetta fer mjög vel saman,“ segir
Annette.
Jóhann segir að ritstjórarnir hafi metið
hvernig best væri að standa að þýðingu fyrir
sitt tungumál. „Markmiðið var því að miða að
málsmekk hverrar þjóðar, að þýðingarnar
kæmu fólki ekki of spánskt fyrir sjónir, og
þær yrðu læsilegar fyrir almenning.“ Sem
dæmi um það má nefna að í norsku útgáfunni
eru bæði þýðingar á nýnorsku og bókmáli.
„Þeir skipta þessu bróðurlega á milli sín, og
sjá ekkert athugavert við það!“ segir Jóhann.
Annað dæmi sem megi nefna er að í sænsku
útgáfunni séu íslensk örnefnin ekki þýdd,
samkvæmt hefðum þar, ólíkt því sem tíðkist í
Noregi og Danmörku.
Jóhann er mjög ánægður með hvernig til
tókst. „Þetta er fyrsta samræmda heildar-
útgáfan á sænsku, og í fyrsta sinn sem þær
koma út með þessum hætti í öllum löndunum.
Sumar sögurnar og margir þáttanna hafa
aldrei komið út áður á norsku og dönsku. Mín
von hefur alltaf verið sú að þetta sé einstakt
tækifæri fyrir fræðimenn, almenna lesendur
og ekki síst bókasöfn að geta nú fangað þessa
bókmenntagrein, sem á svo djúpar rætur í
menningu Norðurlandanna og gert hana í
heild sinni aðgengilega almenningi,“ segir Jó-
hann.
Annette bendir á að þetta sé í fyrsta sinn
sem Íslendingasögurnar séu jafnframt þýdd-
ar án þess að stórum köflum sé sleppt úr
sögunum. „Það má segja að Danir hafi eig-
inlega aldrei áður lesið Njálu því að í gömlu
þýðingunum er búið að skera niður kafla,
sleppa kvæðum og fleiri þáttum.“
Virðingin undirstrikuð
Þjóðhöfðingjar landanna hafa ritað heið-
ursformála að verkunum. Jóhann segir á eng-
an þeirra hallað þó að minnst sé sérstaklega
á formála Danadrottningar, sem tali til Ís-
lendinga af ástúð og virðingu. „Við erum
ákaflega þakklátir og stoltir af því að Mar-
grét Þórhildur Danadrottning hefur ritað
heiðursformála að verkinu og staðfestir þar
með mikilvægi sagnanna og þá virðingu sem
þær njóta í sínu heimalandi. Til frekari stað-
festingar á því hefur hún boðist til þess að
taka á móti fulltrúum útgáfunnar 21. maí og
mun veita þar viðtöku eintaki af sögunum.
Eitt af stórskáldum okkar, Þórarinn Eldjárn,
hefur af því tilefni ort drápu til heiðurs Mar-
gréti sem hann mun flytja henni við það
tækifæri.“
Komu upp einhver sérstök vandamál á milli
útgefandans og ritstjóranna? „Við rifumst
stundum og var meiningarmunur, en það var
bara til þess að skerpa keppnisandann! Þegar
á heildina er litið var þetta bara sérlega eft-
irminnilegt samstarf. Annette kom til dæmis
fram með ýmsar tillögur og ég hafði sem bet-
ur fer vit á að samþykkja þær!“ segir Jó-
hann. Annette tekur undir það og segir sam-
starfið hafa gengið mjög vel. Þá hafi
þýðendurnir skilið mikilvægi starfs síns og
sinnt verkinu eftir því. „Flestir skynja, að Ís-
lendingasögurnar eru stærri en við. Við erum
í raun að reyna að þjóna þeim. Eftir fimmtíu
ár verður þessi þýðing úrelt og þá taka nýir
þýðendur við, en þetta er okkar framlag í
þessari löngu sögu Íslendingasagnanna, frá
miðöldum til vorra daga.“
Jóhann samsinnir því. „Ég er sannfærður
um að þetta er bara upphafið að því að þær
komi út á fleiri heimstungum og verði gefnar
út aftur og aftur. Það er sama hvaða skáldjöf-
ur eða rithöfundur tjáir sig um sögurnar, allir
sýna þeir þeim sömu lotningu. Það sýnir að
það er einhver kraftur eða máttur sem fylgir
sögunum.“
Annette tekur undir það og segir það und-
irstrika mikilvægi þýðingarinnar. „Heims-
bókmenntir skapast í gegnum þýðingar og
þýðingarnar fá pláss í bókmenntum hvers-
lands. Íslendingasögurnar verða með þýðing-
unum hluti af dönskum bókmenntum, og
munu hjálpa til við að móta danska tungu og
bókmenntir. Þessar sögur hafa mótað Norð-
urlöndin sem einingu og þess vegna er svo
mikilvægt að þær séu þýddar á tungumál
þeirra.“
27.4. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 57
Á sunnudag lýkur í Listasafni
Reykjanesbæjar sýningunni
Mannlegar víddir, með
mannamyndum eftir Stefán
Boulter og Stephen Lárus Stephen. Sá
fyrrnefndi verður með leiðsögn á sýn-
ingunni sama dag, kl. 14.
2
Á fjölum Litla sviðs Borgar-
leikhússins gefur þessa dag-
ana að líta sýninguna Ham-
let litla. Virka daga er
fimmtubekkingum boðið að mæta en
tvær almennar sýningar eru á sunnu-
dag. Í verkinu er unnið á áhugaverð-
an hátt með söguna um Hamlet
Danaprins.
4
Kammerkór Seltjarnar-
neskirkju heldur á laugardag
kl. 17 tónleika í kirkjunni
undir yfirskriftinni „Dýrð-
artónar“. Tónleikarnir eru í sam-
starfi við Sinfóníuhljómsveit áhuga-
manna, Kári Þormar leikur á orgelið
og Friðrik Vignir Stefánsson stjórnar.
5
Á laugardag klukkan 14 verð-
ur opnuð í Hafnarhúsinu ein-
hver best sótta og líflegasta
sýning hvers árs, útskrift-
arsýning myndlistar- og hönnunar-
nema í Listaháskóla Íslands. Forvitnileg
verkefni og myndverk fylla þar salina
og veita gestum innsýn í nýjustu stefn-
ur og strauma og áhugamál listamanna
og hönnuða framtíðarinnar.
3
Sinfóníuhljómsveit Íslands
hefur leikið fyrir þúsundir
skólabarna á skólatónleikum í
vikunni. Tónleikarispu sveit-
arinnar lýkur með tvennum fjöl-
skyldutónleikum í Eldborg á laug-
ardag, klukkan 14 og 16.
MÆLT MEÐ
1Íslenskar fornsögur eru eitt helsta fram-lag Norðurlanda til heimsbókmennt-anna. Í Danmörku hafa þær gegnt afar
mikilvægu hlutverki sem heimildir um forna
sögu íbúa Norðurlanda og þær hafa frá alda
öðli kveikt samkennd með Norðurlanda-
búum og tengt saman norrænar þjóðir. Vita-
skuld er sögusvið Íslendingasagna fyrst og
fremst stórbrotið landslag Íslands, en ís-
lensku kapparnir sigla út í heim: til Dan-
merkur, Noregs og Svíþjóðar. Þeir setjast
að á Grænlandi og fara þaðan og kanna ný
lönd, eins og hið fjarlæga Vínland. Íslend-
ingasögurnar – og ekki síst þættirnir – segja
frá konungum sem eignuðust vináttu og
nutu skemmtunar skálda, sagnamanna og
kappa. Um 1200 segir Saxo, söguritarinn
mikli, einnig frá því hér heima að Valdimar
konungur mikli og Absalon erkibiskup hafi
haldið við hirð sína Íslending sem var fram-
úrskarandi sagnamaður. Af þeim sökum
hélt konungur honum einhverju sinni heima
og hleypti honum ekki í orrustu svo hann
gæti sjálfur hlýtt á sagnaskemmtun hans
um forna tíð. Það er skemmtilegt að hugsa
til þess að í þá daga töluðu Danir og Íslend-
ingar, og raunar allir Norðurlandabúar, eitt
og sama málið, sem þeir kölluðu danska
tungu. Þeir þurftu ekki á þýðingum að
halda.
Nú, þegar heildarsafn Íslendingasagna er
komið út á dönsku, munu danskir lesendur
geta sökkt sér niður í þennan ríkulega sjóð
sem ekki hefur áður verið aðgengilegur öll-
um almenningi.
Þetta eru leiftrandi sögur, stórar í sniðum
og stundum mergjaðar; en um leið gefa þær
okkur kost á að horfa inn í fjarlæga fortíð og
eygja í sjónhending fornöld okkar á hennar
eigin forsendum. Ég hlakka til að lesa bæði
nýjar þýðingar á alkunnum sígildum verk-
um eins og Njáls sögu og öðrum minna
þekktum sögum sem ég hef enn ekki kynnst.
Sögurnar hafa heillað mig frá unga aldri. Ég
var ekki nema fjórtán eða fimmtán ára þeg-
ar ég komst fyrst í kynni við þær, hetjur
þeirra og eftirminnileg atvik: Gunnar, sem
fellur af hesti sínum á leið í útlegð og lítur til
baka á hlíðina fögru, frjósama akra og tún
og verður ljóst að hann vill frekar deyja en
yfirgefa heimahagana; skáldið Egil sem
leysir höfuð sitt með kvæði, og Guðrúnu sem
í ástarraunum sínum verður þeim manni að
bana sem hún elskar mest.
Í Danmörku nutum við lengi þeirra for-
réttinda að varðveita gömlu íslensku hand-
ritin í dönskum bókasöfnum. Nú hefur hand-
ritasafninu verið skipt milli þessara tveggja
vinaþjóða. Með heildarsafni Íslend-
ingasagna í danskri þýðingu, sem Íslend-
ingar höfðu forgöngu um, deila þeir sagna-
arfinum með okkur á nýjan leik. Von mín er
sú að í þessum nýju þýðingum nái sögurnar
til eins margra og kostur er, svo nýjar kyn-
slóðir geti haft af þeim sömu ánægju og ég
hef haft.
De islandske sagaer er et af Nordens mest markante bidrag til verdenslitteraturen. IDanmark har de spillet en særlig vigtig rolle som kilde til de gamle nordboers hi-storie, og de har fra en meget tidlig tid dannet et fællesskab i Norden og knyttet de
nordiske folk sammen. Islændingesagaerne udspilles ganske vist primært i Islands drama-
tiske landskab, men de islandske helte sejler ud i verden: til Danmark, Norge og Sverige. De
bosætter sig i Grønland og udforsker derfra nye lande, som det fjerne Vinland. Islænd-
ingesagaerne – og ikke mindst totterne – beretter om konger, der indgår venskab med og la-
der sig underholde af islandske digtere, sagafortællere og helte. Herhjemme fortæller den
store historiker Saxo omkring 1200 ligeledes, at kong Valdemar den Store og ærkebiskop
Absalon ved hirden havde en islænding, der excellerede i at fortælle sagaer. Af denne grund
holdt kongen ham engang hjemme fra et slag, så han kunne lytte til hans historier om old-
tiden. Det er morsomt at tænke på, at danskere og islændinge, ja, alle nordboer, på den tid
talte samme sprog, som de kaldte dansk tunge. De havde ikke brug for oversættelser.
Nu, da en samlet oversættelse af alle islændingesagaerne foreligger på dansk, vil danske
læsere kunne dykke ned i hele den righoldige skat, som ikke tidligere har været tilgængelig
for en bred læserskare.
Det er forrygende historier, dramatiske, sommetider drastiske; men de giver os samtidig
lov til at kigge ind i en fjern fortid og få et glimt af vor egen oldtid på dens egne præmisser.
Jeg glæder mig både til at læse de nye oversættelser af de kendte klassikere, som Njals
saga, og de mere glemte sagaer, som jeg endnu ikke kender. Fra en ung alder har sagaerne
begejstret mig. Allerede som fjorten-femtenårig stiftede jeg bekendtskab med sagaerne og
deres uforglemmelige helte og optrin: Gunnar, der på vej i landflygtighed falder af hesten,
ser tilbage mod den smukke fjeldskråning og det frugtbare landskab og indser, at han
hellere vil dø end forlade sin jord; skjalden Egil, der køber sit eget hoved med et kvad, og
Gudrun, der af ulykkelig kærlighed får dræbt den mand, som hun elsker højest.
I lang tid havde vi i Danmark det privilegium at bevare de gamle islandske håndskrifter
ved danske biblioteker. Håndskriftsamlingen er i dag delt mellem de to venskabsfolk. Med
den samlede danske oversættelse af islændingesagaerne, som sker på islandsk initiativ,
deler islændingene sagaarven med os påny. Det er mit håb, at sagaerne i denne nye over-
sættelse vil nå ud til så mange som muligt, så nye generationer kan få samme glæde af saga-
erne, som jeg har haft.
FORMÁLI MARGRÉTAR ÞÓRHILDAR DANADROTTNINGAR
Íslendingasögurnar
eru leiftrandi
og stórar í sniðum
Hennar hátign Margrét Þórhildur
Danadrottning.