Morgunblaðið - 16.05.2014, Side 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. MAÍ 2014
SVIÐSLJÓS
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Ellefu bændur setja niður kartöflur í
Þykkvavæ á þessu vori og eru akrar
þeirra rúmlega 400 hektarar. Þetta
er mikil breyting, því þegar best lét
voru bændurnir nærri sextíu og
sveitarbragur því annar. „Á margan
hátt er þetta í samræmi við þróun
tímans. Þeir bændur sem minnst
umsvif eru með hafa helst úr lestinni
en aðrir styrkst. Hér eru ræktuð
sennilega 8.000 tonn af kartöflum á
ári og hefur það verið verið á því róli,
þó framleiðendum hafi fækkað. Frá
ári til árs er heildaruppskeran ann-
ars breytileg og ræðst að mestu af
veðráttu hvers sumars,“ segir Sig-
urbjartur Pálsson, bóndi í Skarði.
Miðbær með skóla og kirkju
Byggðin í Þykkvabæ er dreifð, frá
bæjunum austur við Hólsá og út í
Háfshverfi eru um sjö kílómetrar.
Svo má líka velta upp hvort Þykkvi-
bærinn sé þorp, enda eru íbúarnir
ekki nema 55, samkvæmt tölum
Hagstofu Íslands. Heimamenn sjálf-
ir nota þó önnur óformlegri viðmið
og telja íbúana losa rúmlega 80. Hér
eru nákvæmar tölur þó ekki aðal-
atriði, punkturinn í málinu er sá að
fólkinu hefur fækkað. Þykkbæingar
voru um 260 fyrir þrjátíu árum.
Frá Ægissíðu við Hellu eru 16
kílómetrar í Þykkvabæinn. Vegur-
inn liggur um sléttlendi niður með
Ytri-Rangá sem síðar verður Hólsá.
Og svo er komið í sveitaþorpið.
Nokkur þyrping bæja og húsa
myndar einskonar miðbæ, þar sem
eru kirkja, félagsheimili, skólabygg-
ing og verksmiðja þar sem fram-
leiddar eru franskar kartöflur og
fleira slíkt.
Um 25 ár eru síðan verslunar-
rekstur í byggðarlaginu lagðist af.
Og fyrir um áratug þegar aðeins
fjórtán krakkar voru eftir í 1.-7.
bekk grunnskólans, var starfsem-
inni hætt. Er öllum börnunum í
byggðinni nú ekið í skóla á Hellu.
Þykkvabæjar er fyrst getið í
heimildum frá árinu 1220 og sumir
segja þetta elsta þorp eða þétt-
býlisstað á landinu. Byggðin var
lengi blómleg og fyrr á tíð var til
þess tekið að íbúarnir voru afar sam-
taka við lausn ýmissa viðfangsefna.
Lengi var það svo að flæðandi vötn
umluktu byggðina sem þá var eins
og eyja í grænum sjó. Það var um
1930 sem karlarnir í sveitinni tóku
sig saman og reistu varnargarða svo
byggðin komst á þurrt land.
„Þegar fór að rakna úr fyrir þjóð-
inni stóðu Þykkbæingar að vísu
miklu betur að vígi heldur en dreif-
byggðar sveitir. Það var þeim mikið
hagræði, að byggðin stóð „þykkt“,
Þar gat haldizt í hendur verkaskipt-
ing og samstarf,“ segir Árni Óla í
Þykkvabæjarbók sinni, Þúsund ára
sveitaþorp, sem út kom árið 1962.
Kartöflur og egg
voru skiptimynt
Sendinn og moldarblandaður
jarðvegur skapar kjöraðstæður til
kartöfluræktunar í Þykkvabæ og
menn þar í sveit komust fljótt upp á
lagið við slíkan búskap. Sú var tíðin
að bændurnir seldu sínar afurðir í
gegnum Grænmetisverslun land-
búnaðarins sem var að nokkru leyti
ríkisrekið fyrirtæki.
„Rigningarsumarið 1983 brást
uppskera hér og þá var gripið til
þess ráðs að flytja inn kartöflur frá
Finnlandi sem reyndust skemmdar
af völdum hringrots. Mikil umræða
skapaðist um þetta sem átti sjálfsagt
sinn þátt í því að þetta hálfopinbera
sölufyrirtæki lagði upp laupana,“
segir Sigurbjartur og heldur áfram:
„Eftir þetta opnaðist markaðurinn.
Samkeppnin breytti sveitaþorpinu
 Þykkvibær, einn elsti þéttbýlisstaður landsins, er í Rangárþingi og á fallanda fæti  Mikil fólks-
fækkun  8.000 tonn af kartöflum og 11 bændur  Þurfa hærra afurðaverð og betri samgöngur
Bændur Hjónin Jóhanna Lilja Þrúðmarsdóttir og Sigurbjartur Pálsson, sem
er innfæddur Þykkbæingur, stunda kartöflurækt og búa á bænum Skarði.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Byggðarlag Þrátt fyrir að Þykkvabæjarþorpið sé lítið er þar það sem kalla má miðbæjarkjarna og Hábæjarkirkja
setur svip á staðinn. Enda á milli frá austustu bæjunum til Háfshverfis í vestri eru alls um sjö kílómetrar.
Þykkvibær
Grunnkort/Loftmyndir ehf.
Selfoss
Eyrarbakki
Stokkseyri
Þjórsá
Ölfusá
Hella
Hvolsvöllur
Hó
ls
á
Þykkvibær
Í Þykkvabæ eru hinir einu sönnu
morgunhanar. Það er um klukkan
þrjú á nóttinni sem fuglar Júlíusar
Más Baldurssonar, sem stendur að
Landnámshænsnasetri Íslands,
hoppa niður af prikinu og fyrstur fer
haninn sem lætur í sér heyra með
hvellum hljómi. Syngur sitt gaggala-
gú og þá byrja hænurnar að kvaka.
Júlíus Már var lengi með starf-
semi sína að Tjörn á Vatnsnesi, þar
sem allt eyðilagðist í eldsvoða
snemma árs 2010.
„Hver einasti fugl drapst,“ segir
Júlíus sem flutti í Dísukot í Þykkva-
bæ á síðasta ári. Þar er hann með
um 300 fugla og væntir þess að frjó
egg sem eru þessa dagana í útung-
unarvélum skili honum kynstrunum
öllum af ungum í páskalit vonar-
innar.
„Stofn íslenskra landnámshænsna
var á tímabili nærri því að deyja út.
Nú er hann hins vegar orðinn all-
stór. Talsvert er um að fólk sem býr
til sveita og raunar líka í þéttbýli
komi hingað og kaupi hænur eða
unga til eldis og ég sendi vítt og
breitt um landið. Þá er ég að selja
vistvæn egg á markað og þetta dæmi
er alveg að gera sig,“ segir Júlíus í
Dísukoti.
Hænsnfugl Júlíus Már Baldursson hér með hinn eina sanna morgunhana.
Gaggalagú - klukkan þrjú
Þó margt hafi breyst í Þykkvabæ og
látið undan eru þar líka sprotar og
ágæt atvinnustarfsemi. Kartöflu-
verksmiðja Þykkvabæjar hf. var
stofnuð árið 1981 og að henni stóðu
alls 58 bændur í sveitinni, það er
hinum gamla Djúpárhreppi. Í sam-
ræmi við stærð eignarhluta síns
gátu bændurnir lagt þar inn afurðir
sínar sem þótti ágætt fyrirkomulag.
Nasl og gratín
Í dag eru eigendurnir 28 en inn-
leggjendurnir aðeins níu. Fram-
leiðslan er seld undir vörumerkinu
Þykkvabæjar og er unnið úr um
2.500 tonnum á ári. Starfsmenn
verksmiðjunnar eystra, sem Auðun
Gunnarsson stýrir, eru 14 og átta-
starfa á skrifstofu og dreifingarstöð
í Garðabæ.
Kartöflur eru hráefni verksmiðj-
unnar þaðan sem koma franskar,
forsoðnar, gratín, nasl, kartöflumús
og plokkfiskur í neytenda-
umbúðum.
„Flutningabílstjórinn kemur í bæ-
inn þrisvar til fjórum sinnum í viku
með fullfermi, vörur sem við dreif-
um í verslanir, veitingastaði og
mötuneyti,“ segir Friðrik Magnús-
son framkvæmdastjóri. Hann segir
talsverða samkeppni á kartöflu-
markaði, mikið sé flutt til dæmis af
nasli og frönskum. Þá séu kartöflur
í mikilli samkeppni við aðrar kol-
Franskar, plokkfiskur og
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Framleiðsla Phaithun Khamphan vinnur í kartöfluverksmiðjunni.
Trukkur Veisla í farangrinum, eins og skáldsaga Hemmingway heitir.