Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.06.2014, Blaðsíða 47

mönnum þótti svo heimilislegur. Eins og óviljandi
brast salurinn, sem hafði ekki verið að hlusta nema
með öðru eyranu, eins og hendi væri veifað í alls-
herjar hlátur. Ræðumaður gerði best í því, úr því sem
komið var, að ljúka fljótlega ræðu sinni og það gerði
hann. Vel getur verið að enginn muni nú orðið neitt úr
þessari ræðu nema bútinn þann, með hinum algildu
sannindum, sem kallaði óvænt á hin snörpu andmæli.
En á móti kemur að án þeirra er hætt við að enginn
myndi muna að ræðan sú hefði verið haldin.
Aldrei gafst tóm til að spyrja Harald Blöndal um
tilefni þessa fræga eins orðs andófs. En ekki er ólík-
legt að hann hefði þá bent á það augljósa, að íhalds-
samur flokkur, í bestu merkingu orðsins, hlyti að vera
á verði fyrir þeim breytingum sem gerðar væru í
nafni „framfara,“ enda væri það orð ekki allt eins og
sýndist, sem dæmin sönnuðu. Allar þær breytingar,
sem sagðar væru forsendur „framfara,“ væru ekki
endilega til bóta og alls ekki víst að þær væru allar
forsendur framfaranna.
Minnka fjarlægðir en fjarlægja margt
Það er þannig hluti af framförunum í þessi nýliðnu
eitthundrað ár að hluti ábyrgðarinnar á tilveru ein-
staklinganna hefur flust til. Úr nánasta ranni og ann-
að. Barnaheimili, skólar með sífellt lengri viðveru og
margvíslegum opinberum reglum sem fylgt er eftir
af miklum fjölda fagfólks, hjá sérkennslufulltrúum,
félagsráðgjöfum, barnaverndarnefndum, svo fátt eitt
sé talið hefur tekið til sín drjúgan hluta af ábyrgð á
uppeldi og menntun og auðvitað og óhjákvæmilega
gert útkomuna mjög einsleita. Og í hinn endann eru
það eldri manna heimili og hjúkrunarheimili.
Ekki er hægt að setja eingöngu neikvæð formerki
framan við þessa þróun. Fjarri því. En það er ekki
hægt að afneita henni heldur og láta eins og breyt-
ingarnar séu alfarið til bóta. Foreldrar sjá börn sín
þegar þeir sjálfir og þau eru orðin þreytt eftir strit
og ærsl dagsins. Þá sýna hvorki börn né fullorðin
endilega alltaf sína bestu hlið. Það er skortur á elsku
og vilja. Eftir langan dag eru allir misvel upplagðir.
Er með þessum orðum verið að halda því fram að
fólk hafi verið minna þreytt áður og fyrr? Þegar
vinnutíminn var mun óvægnari, og vinna var líkust
þrældómi og afrakstur hennar ömurlega smár? Að
sjálfsögðu ekki. En hinar óhjákvæmilegu breytingar
hafa leitt til þess að börnin hafa ekki „fólkið sitt“ inn-
an seilingar eins og áður var og kynslóðirnar hólfast
niður. Það hefur sína kosti, nútíminn gefur ekki færi
á öðru og allar kynslóðirnar hafa ýmsan ábata af.
Mikið rétt. En var kannski hægt að ná sama árangri
án þess að ganga alveg svona langt?
Risaskrefið
„Framfarirnar“ og bætt afkoma hafa gefið fólki færi
á að öðlast það sem kallast mannsæmandi líf. Mennt-
un var lengst af áður forréttindi fárra og margur
hlaut að fara á mis við menntagyðjuna, sem átti
brýnt og ákaft erindi við hana. Stúlkur alveg sér-
staklega, en einnig piltar. Dæmin sýna, og sum næst-
um ótrúleg, hve foreldrar, sem voru fjarri því að vera
fjáð, gátu þó komið barni (pilti) til mennta með því að
afneita sér um bókstaflega allt fyrir þann málstað.
Þótt „framfarirnar“ séu þannig sannkölluð forsenda
lífsgæða og jafnræðis til að sækjast eftir þeim, er
ekki rétt að samþykkja hverja einustu niðurstöðu
sem fullyrt er að sé forsenda þeirra. Það er varasamt
að
kaupa slíkar fullyrðingar athugunarlaust. Eitt
dæmi skal tekið af handahófi um stórkostlegt fram-
faramál á heimsvísu, en er samt stórgallað um sumt.
Kostir þess eru svo ótvíræðir að þótt það sé nýtil-
komið er augljóst að án þess vilja menn ekki vera. Þá
er aðeins eitt úrræði til og það er að gefast ekki upp
gagnvart göllum þess.
Kvensa færist í annað veldi
Gróa á Leiti er þekktur kvenmaður í okkar sögu og
annarra þjóða og hún hafði lengi verið í förum áður
en hún vitjaði nafns í bók Jóns Thoroddsens. Hefur
hún sjálfsagt fylgt manneskjunum frá því að tvær
hinna fyrstu hrökkluðust úr Eden, sem Reykvíkingar
gerðu ráð fyrir að verið hefði í Hveragerði.
Enginn vafi er á því að „Netið“ er eitthvert stór-
brotnasta framfaraskref sem mannkynið hefur stigið.
Miklu stærra og þýðingarmeira en það sem Íslands-
og Öskjuvinurinn Neil Armstrong steig í þágu þess á
yfirborði tunglsins.
En framfaraskeiðin virðast flest eiga það sam-
merkt með skammrifinu að þeim fylgir öllum bögg-
ull. Á netinu er hægt á augabragði að sækja sér
óhemjulegan og óendilegan fróðleik. En það verður
sífellt erfiðara að vita hvort sá fróðleikur sé heill í
gegn.
Sumar fróðleikssíður, sem mjög er vitnað til, gefa
netverjum færi á að setja inn „staðreyndir“ og „fróð-
leik.“ Þeir sem þekkja til geta í mörgum tilvikum séð
í gegnum það sem er þar hálfsannleikur, afbökun eða
lygi. En það lenda fleiri en þekkja best til ofan í þess-
um vafasömu fróðleiksnámum. Og það er iðulega
óhægt um vik að staðreyna hver var á bak við hvern
og einn fróðleiksmola þar. Sárasaklaust fólk gæti í
ömurlegustu tilvikunum lent þar á efni eftir illa inn-
rætta þrjóta, jafnvel gjaldþrota leigupenna, dingl-
andi í spottum dusilmenna, sem þekktu ekki sann-
leikann í sjón og væri sama um hann.
Og Gróa gamla á Leiti, sem klofaði forðum á kú-
skinnskóm yfir læki og keldur og hökti við staf um
þúfurnar á milli bæja, er heldur betur orðin önnur
kona eftir að hún slóst í för með framförunum. Á net-
inu ferðast Gróa um á norðurljósunum og kemur við
á hverjum einasta bæ og reyndar á þúsundum þeirra
í einu.
En samt er það ekki tölvuveröldinni um að kenna
að engin ein manneskja hefur öðrum eins „fram-
förum“ tekið og leðjusmeðjan á Leiti.
Framfarirnar hafa svo margt gott gert, næstum
allt, að þær eiga það skilið, að þeir sem njóta þeirra,
geri sitt að skafa af þeim hortitti, hjóm og skaðvalda.
Morgunblaðið/Ómar
8.6. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47