Morgunblaðið - 04.09.2014, Blaðsíða 34

34 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 2014
www.sumarferdir.is
Heldri borgarar á
Benidorm
Örfá
viðbótarsæti
í uppselda
ferð!
Verð á mann m.v. tvo fullorðna í tvíbýli.
179.900 kr.
Verð á mannGran Hotel Bali
Hálft fæði, drykkir með mat, og
rúta til og frá hóteli innifalin í verði.
20. SEPT. – 7. OKT. 17 NÆTUR
Jenný Ólafsdóttir er fararstjóri
í ferðumHeldri borgara.
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Þótt sumt sé talið líkt með Kröflueld-
um og umbrotunum við Bárðarbungu
og Dyngjujökli með tilheyrandi eld-
gosum í Holuhrauni telur jarð-
skjálftafræðingur að ekki sé unnt að
nota Kröfluelda til að segja fyrir um
þróunina nú.
Kröflueldar
stóðu yfir frá því í
desember 1975 og
fram í september
1984. Gekk þá
mikil gliðnunar-
hrina yfir svæðið.
Hún sýndi glögg-
lega samspil
fleka- og kviku-
hreyfinga og
hvernig slík virkni
þróast, að því er fram kemur í bók-
inni Náttúruvá á Íslandi – eldgos og
jarðskjálftar sem margir af fremstu
jarðvísindamönnum landsins skrif-
uðu og stuðst er við í þessari sam-
antekt.
Á flekaskilunum hafði togspenna
myndast í jarðskorpunni eftir slökun
í eldgosum á svæðinu í rúmar tvær
aldir. Skjálftavirkni fór vaxandi í
Kröflueldstöðinni fram eftir ári 1975
vegna söfnunar bergkviku.
Fyrsta eldgosið varð í desember
1975, smágos í Leirhnjúk. Þá var
brotmörkum náð og stórt kvikuhlaup,
gangainnskot eins og við þekkjum vel
úr fréttum frá Dyngjujökli og Holu-
hrauni, varð norður í sprungusveim-
inn. Gliðnunarhrinan var sú fyrsta af
rúmlega tuttugu hrinum sem urðu á
svæðinu. Aðeins níu leiddu til eld-
goss. Hinar tengdust eingöngu kviku-
tilfærslu neðanjarðar sem leiddu til
gleikkunar á sprungum, án eldgosa.
Eftir fyrsta eldgosið tók land aftur
að rísa í öskjunni, skjálftum fjölgaði
þar til sú næsta brast á hálfu ári síð-
ar. Þessi atburðarás endurtók sig
næstu átta árin.
Jarðvísindamenn gátu í fyrsta
skipti fylgst nákvæmlega með slíkum
kvikuinnskotum með mælum.
Stærri hraungos hófust 1980 og
urðu þau samtals fimm, það síðasta
1984. Í Náttúruvá á Íslandi kemur
fram að streymi í kvikuhólfið undir
Kröfluöskjunni hélst allan tímann.
Þar kom að sprungusveimurinn hætti
að taka við kvikuinnskotum, nema þá
grunnt undir yfirborði, og kvika sem
leitaði úr kvikuhólfinu þegar það
brast átti aðeins eina leið færa, upp
úr jörðinni.
Mestallt hraun Kröfluelda kom
upp í síðustu fimm gosunum norðan
öskjunnar. Flatarmál þess er alls um
35 ferkílómetrar. Það skiptist í þunn
hraun, einn til tvo metra að þykkt, úr
langri gossprungu frá fyrstu klukku-
tímum goss og þykk hraun, oft um
sex til tíu metra, úr einum aðalgíg þar
sem gos stóð í nokkra daga og allt að
tvær vikur.
Fróðlegt að fylgjast með
Eldgosið í Holuhrauni og aðdrag-
andi þess virðist líkjast seinni hrinu
Kröfluelda að ýmsu leyti. Eysteinn
Tryggvason jarðskjálftafræðingur,
sem var á vaktinni í Kröflueldum,
nefnir að þessi færsla á kvikunni frá
miðstöð eldfjallsins út á lægra liggj-
andi staði þar sem minni þrýstingur
er neðanjarðar sé líkt með þessum
tveimur atburðum. Hann segir jafn-
framt að atburðirnir séu ólíkir að
ýmsu öðru leyti. Þannig sé virknin í
Bárðarbungu með stórum skjálftum
alls ólík Kröflu. Þar hafi skjálftarnir
ekki verið stórir, nema tiltölulega
langt frá, en aftur á móti hafi verið
stöðugur titringur vegna smáskjálfta.
Hann telur ekki unnt að nota
Kröfluelda til að spá um þróunina við
Bárðarbungu. „Ef hræringarnar
hætta núna verður fróðlegt að sjá
hvort Bárðabunga lyftist aftur og búi
sig undir annað kvikuhlaup. Ég tel
ekki hægt að spá því. Til þess verðum
við að hafa meiri vitneskju um það
hvernig Bárðarbunga hegðar sér,“
segir Eysteinn.
Þá segir hann að þótt ekki sé al-
gengt hér á landi að goshrina dragist
jafnlengi og í Kröflueldum séu nokk-
ur dæmi um það og nefnir Öskju 1875
og aftur á þriðja tug síðustu aldar og
Surtseyjargosið.
Geta ekki spáð út frá Kröflu
 Kröflueldar 1975-1984 sýndu glöggt samspil fleka- og kvikuhreyfinga og hvernig slík virkni þróast
 Níu eldgos urðu í yfir tuttugu gliðnunarhrinum  Holuhraunsgosin líkjast síðustu eldunum
Morgunblaðið/Eggert
Holuhraun Eldgosið nú er sprungugos þar sem óslitið eldtjald rís upp úr jörðinni og líkist eldgosum Kröfluelda.
Eysteinn
Tryggvason
„Það var tilkomumikil sjón að sjá
eldtungurnar teygja sig móti
himni. Hver gígurinn á fætur öðr-
um, norður í Gjástykki og í Rauð-
kolli, sem er í um 3 kílómetra
fjarlægð frá þeim stað sem við
vorum,“ sagði Ásgrímur Guð-
mundsson, jarðfræðingur hjá
Orkustofnun, við blaðamenn
Morgunblaðsins sem flugu norður
nóttina sem níunda og síðasta eld-
gosið við Kröflu hófst. Hann var
meðal sjónarvotta að upphafi
gossins.
Eldgosið hófst rétt fyrir mið-
nætti 4. september 1984. Landsig
hafði hafist fyrr um kvöldið og
hlaupórói sást á skjálftamælum
þannig að menn á svæðinu voru
viðbúnir gosi.
Ásmundur og félagar hans
fylgdust með upphafi gossins af
hól skammt frá Kröfluvirkjun.
Sáu þeir að eldvirknin náði sunn-
ar en í fyrri gosum og hraun
teygði sig til suðausturs. Var því
nokkur beygur í fólki um að
Kröfluvirkjun og byggðinni í
Reykjahlíð stæði hætta af. „Í birt-
ingu kom í ljós að við höfðum
miklað þetta verulega fyrir okk-
ur, sem betur fer,“ sagði Ásgrím-
ur við blaðamenn.
Upphafi gossins er þannig lýst í
bók Ara Trausta Guðmundssonar,
Íslenskar eldstöðvar, að eftir að
kvikustrókar hafi komið upp hafi
jörðin rifnað í báðar áttir og þá
hafi bunað hraunslettur og sam-
felldir, glóandi gosbrunnar upp
úr tveimur tveggja kílómetra
löngum gossprungum, en á milli
hafi verið tveggja kílómtra langt
bil. Sú spilda hafi að lokum klofn-
að líka og sprungukerfið lengst í
báðar áttir, suður fyrir hæsta
hluta Leirhnjúks og norður fyrir
Éthóla. Sprungan hafi orðið hálf-
ur níundi kílómetri að lengd.
6. september lauk gosi innan
öskjunnar en áfram streymdi
hraun úr eldborgum þar fyrir
norðan. Gosið var síbreytilegt allt
til síðasta dags, 18. september.
Gosið í september 1984 reynd-
ist stærsta gos Kröfluelda og
jafnframt það síðasta. Þegar íbú-
ar í Reykjahlíð og Vogum voru
varaðir við brá sumum því nokk-
urt hlé hafði verið á goshrinunni,
síðasta gos þar á undan var 1981.
Þótt Kröflueldar yrðu nálægt
byggð varð tiltölulega lítið tjón í
þeim. Mesta fjárhagslega tjónið
varð vegna breytinga sem það
hafði í för með sér við byggingu
Kröfluvirkjunar sem þá stóð yfir.
Einnig urðu skemmdir á öðrum
mannvirkjum.
Svæðið var aðgengilegt fjöl-
miðlum sem gátu veitt almenningi
góðar upplýsingar um þróun at-
burðarásarinnar. Vegna þess
hversu langdregin umbrotin voru
og óvissa um hvenær gos kæmu
settu blaðamenn og vísindamenn
á þrásetur í Mývatnssveit til þess
að geta fylgjast með gosunum
sem stundum komu en stundum
ekki. helgi@mbl.is
Hraunslettur og samfelldir
glóandi gosbrunnar
 Síðasta gos Kröfluelda hjó nærri byggð við Mývatn
Morgunblaðið/RAX
Umbrot Mývatnssveit er mjög mörkuð af eldsumbrotum um aldir. Þar kúrir
byggðin við vatnið, örstutt frá virkum eldstöðvum og háhitasvæðum.