Morgunblaðið - 04.09.2014, Blaðsíða 68

Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 2014
www.forlagid.is – alvöru bókabúð á netinu
„Fræðandi og mikil
væg bók
fyrir alla sem vilja
ná árangri
og njóta vinnunnar
.“
MAGNÚS GEIR ÞÓR
ÐARSON, ÚTVARPS
STJÓRI
ÚT FYRIR
KASSANN!
Mets
öluli
sti
Eymu
ndss
on
Kilju
listi
27
.0
8.
14
–
02
.0
9.
14
1.
„... kjarkur til sköpunar er besta veganestisem hægt er að hugsa sér í leik og starfi.“HALLA HELGADÓTTIR, HÖNNUNARMIÐSTÖÐ ÍSLANDS
„Fimm stjörnu dún
dur! Þessi dásaml
ega hlýja
bók gæti bókstafl
ega breytt heimin
um.“
TOM PETERS, HÖF
UNDUR METSÖLU
BÓKARINNAR
IN SEARCH OF EXC
ELLENCE
JERÚSALEM |
Hryllingssögurnar
sem heyrast nú frá
norðurhluta Íraks,
ásamt áframhaldandi
blóðbaði í sýrlenska
borgarastríðinu,
benda til meiriháttar
hræringa í Mið-
Austurlöndum. Nærri
hundrað árum eftir
lok fyrri heimsstyrj-
aldar er ríkjaskipan heimshlutans,
sem komið var á fót eftir að Ottóm-
anaríkið var leyst upp, að liðast í
sundur.
Núverandi landakort
Mið-Austurlanda var teiknað upp af
hinum sigursælu vesturveldum,
Stóra-Bretlandi og Frakklandi í
miðri heimsstyrjöld og eftir að
henni lauk. Á meðan stríðið var í
fullum gangi undirrituðu þessar
þjóðir samkomulag sem diplómat-
arnir Sir Mark Sykes og François
George-Picot gerðu, þar sem
áhrifasvæði þjóðanna var afmarkað
í gegnum frjósama hálfmánann –
en það samkomulag setti algjörlega
til hliðar sögu heimshlutans, hefðir
þjóðabrota og trúarhópa og tengsl
þeirra, og vilja íbúanna á svæðinu.
Nútímaríkin Írak, Sýrland og
Líbanon urðu þannig til sem sér-
stakar, sjálfstæðar einingar. Landa-
mæri þeirra voru tilviljanakennd og
óeðlileg og engin slík höfðu nokk-
urn tímann verið til. (Tilfelli Palest-
ínu var enn flóknara, þar sem Bret-
ar höfðu gefið aröbum og gyðingum
ósamrýmanleg loforð.)
Að lokum urðu Írak, Sýrland og
Líbanon sjálfstæðar þjóðlönd, sem
byggðust á hinni vestfölsku hug-
mynd um þjóðríki nútímans. Leið-
togar þeirra héldu þessum kerfum
– og landamærum þeirra – við eftir
bestu getu. Enginn þessara leið-
toga, sér í lagi einræðisherrarnir
sem komu á sjónarsviðið eftir að
sjálfstæðið fékkst, hafði áhuga á að
rugga bátnum.
Þetta kerfi sem Vesturlöndin
komu á er nú að leysast upp. Þjóð-
ríki geta ekki viðhaldið sér þegar
þau endurspegla ekki vilja þeirra
sem í þeim búa.
Innrás Bandaríkjanna í Írak batt
ekki bara enda á valdatíð Saddams
Hussein, heldur var einnig tekið
fyrir yfirráð súnníska minnihlutans,
sem Bretar höfðu komið á fót fyrir
nokkrum kynslóðum síðan. Meiri-
hluti sjíta leit svo á, þegar búið var
að leysa hlekkina af þeim, að lýð-
ræðislegar kosningar í boði Banda-
ríkjanna væru tæki fyrir þá til þess
að ná undir sig öllum yfirráðum í
landinu.
Írak er ekki í dag
hið sameinaða arabíska
þjóðríki sem það var,
og það leikur vafi á því
hvort hægt sé að end-
urreisa það. Héraðs-
stjórn Kúrda í norðri
er í raun sitt eigið ríki,
með eigin her, landa-
mæravörslu og stjórn
(upp að vissu marki) á
þeim náttúruauðlindum
sem er að finna á land-
svæði þeirra. Ræð-
ismannsbústaðir í Er-
bil, höfuðborg Kúrda, starfa í raun
eins og sendiráð.
Í Sýrlandi breyttist það sem í
upphafi voru friðsamleg mótmæli
fyrir auknu lýðræði fljótt í vopnaða
uppreisn súnníska meirihlutans
gegn yfirráðum Alavíta, sem
Assad-fjölskyldan leiðir. Líkt og í
tilfelli Íraks er erfitt að sjá hvernig
Sýrland getur aftur orðið að eins-
leitu arabísku þjóðríki.
Þegar bæði ríki misstu eiginlega
stjórn opnaðist leiðin fyrir nýjan
aðila – Íslamska ríkið, sem hefur
lýst yfir stofnun kalífats sem nái yf-
ir Írak og Sýrland, og um leið kast-
að fyrir róða hinu gamla Sykes-
Picot-samkomulagi.
Íslamska ríkinu, sem á rætur í Al
Qaeda, mun líklega ekki takast að
búa til lífvænlegt ríki þvert á landa-
mærin, en hin grimmilega barátta
þeirra og hugmyndafræði íslamista
bendir svo sannarlega til þess að
gömlu landamærin, og ríkin sem af-
markast af þeim, séu á útleið. Í
raun gætu nýlegar innrásir hópsins
í Líbanon einnig grafið undan hinu
viðkvæma jafnvægi milli mismun-
andi samfélaga sem þar ríkir.
Uppbrot ríkjakerfisins sem Vest-
urlönd komu á fót er einnig að ger-
ast annars staðar í hinum stærri
Mið-Austurlöndum. Súdan – stórt
ríki með mörgum þjóðflokkum og
trúarbrögðum, sem Bretar bjuggu
til undir lok 19. aldar – heldur
áfram að rakna í sundur. Þegar
sjálfstætt Suður-Súdan varð til, eft-
ir langt og blóðugt borgarastríð,
losnuðu kristnir og andatrúarmenn
undan kúgunarvaldi araba og músl-
ima. En blóðið rennur enn í Darfur
og Suður-Súdan á enn langt í land
að geta talist stöðugt ríki.
Líbía er líka að leysast upp í
frumeindir sínar. Landsvæðin tvö,
Trípólitanía og Kýreníka, sem Ítalir
rifu frá Ottómönum stuttu fyrir
fyrri heimsstyrjöld, voru neydd
saman í nýtt land sem kallaðist
„Líbía“, þó að svæðin hefðu mjög
mismunandi sögu og hefðir. Síðan
Muammar el-Gaddafí dó árið 2011
hefur Líbíu-mönnum ekki tekist að
koma á fót stoðum fyrir ríkisvald af
neinu tagi, og hafa fengið yfir sig
sex mismunandi forsætisráðherra.
Vestrænar helgiræður um nauðsyn
þess að mynda sameinaða, lýðræð-
islega kjörna ríkisstjórn hljóma
fjarstæðukenndar í ljósi þess
hversu mjög samfélag og stjórnmál
landsins eru klofin.
Það er ein undantekning frá
þessari þróun: Egyptaland. Þrátt
fyrir öll innri vandamál þess, er
enginn vafi á því að Egyptaland er
samhent ríki, með djúp tengsl við
sögu og vitund íbúa þess. Þrátt fyr-
ir þau vandamál sem kristnir kopt-
ar glíma við, efast enginn um að
þeir séu jafnmiklir Egyptar og
meirihlutinn sem játast íslamstrú.
En Egyptaland hefur einnig fylgt
heimshlutanum á vissan hátt. Þar
sem Vesturlöndin urðu veraldleg
þegar frjálslynd og lýðræðisleg öfl
risu upp úr Upplýsingunni, hefur
veraldlegri tilveru í Mið-Aust-
urlöndum alltaf verið neytt upp á
íbúana að ofan, af harðstjórum:
keisarinn í Íran, Atatürk í Tyrk-
landi, Saddam í Írak, Assad á Sýr-
landi, og Nasser og Mubarak í
Egyptalandi. Þetta útskýrir hvers
vegna kristnir menn og drúsar
styðja Assad í Sýrlandi og hvers
vegna koptarnir egypsku styðja
herforingjastjórnina: lýðræðislegt
vald meirihlutans þýðir að músl-
imar ná öllum völdum.
Evrópa gekk í gegnum margar
aldir af grimmilegum trúardeilum
og stríðum milli þjóða, sem náðu
hámarki sínu í tveimur heimsstyrj-
öldum, áður en álfan náði núver-
andi stöðugleika í ríkjakerfi sínu.
Mið-Austurlönd munu líklega ekki
þurfa að eyða jafnmiklum tíma og
blóði og Evrópuríkin; en sú hug-
mynd að niðurstaða umrótsins verði
endilega þjóðríki að evrópskri fyr-
irmynd gæti reynst vera hilling bú-
in til af Vesturlöndum. Bókmennta-
fræðingurinn og menntamaðurinn
Edward Said heitinn hefði jafnvel
kallað það dæmi um föðurlega
Austurlandahyggju.
Uppbrot Mið-Austurlanda
Eftir Shlomo
Avineri » Samkomulag Breta
og Frakka setti al-
gjörlega til hliðar sögu
heimshlutans, hefðir
þjóðabrota og trúarhópa
og tengsl þeirra, og vilja
íbúanna á svæðinu.
Shlomo-Avineri
Shlomo Avineri er prófessor í
stjórnmálafræði við Hebreska
háskólann í Jerúsalem og meðlimur
í Hinni ísraelsku akademíu vísinda
og fræða. Nýjasta bók hans heitir
„Theodor Herzl and the Foundation
of the Jewish State.“
©Project Syndicate, 2014.
www.project-syndicate.org
Ég hef ferðast á
eigin vegum um lönd í
Evrópu, m.a. Þýska-
land, Austurríki,
Sviss, Skotland og
England. Þar hef ég
gist á gistiheimilum,
Zimmer frei, Bed &
breakfast o.s.frv. Á
öllum þessum stöðum
hefur vakið athygli
mína, hversu snyrtileg
umgengni er, bæði utanhúss og inn-
an.
Í næsta húsi við mig hér í
Norðurmýri er rekið útibú frá gisti-
heimili á Flókagötu 1, Reykjavík
Hostel Village. Í þetta útibú eru
sendir ferðamenn frá því gistiheim-
ili, án fylgdar, og ekki veit ég til
þess, að nein móttaka sé í útibúinu.
Umgengni við útibúið er ekki til
fyrirmyndar. Ekki veit ég um um-
gengni innanhúss, en sjálfsagt er
þar allt til fyrirmyndar. Húsið lítur
vel út að utan, án þess
þó að vera aðlaðandi.
Umgengni utanhúss er
þannig, að grasblettur
á lóð er sleginn en lóðin
lítið hirt að öðru leyti.
Sorptunnur eru of fáar
og því oft yfirfullar svo
ekki er hægt að loka
þeim. Þannig blasa þær
við okkur íbúum göt-
unnar og ferðamönnum
sem mynd hreinlætis
og heilbrigðis, sem eitt-
hvert eftirlit hefur gef-
ið staðnum fullnægjandi einkunn
fyrir. Ekkert bólar á því eftirliti nú.
Ferðamenn reykja fyrir utan og
kasta stubbum á tröppur hússins og
gangstéttar hússins og næstu húsa,
þrátt fyrir lítinn dall á tröppum,
sem er ætlaður fyrir slíkan úrgang.
Ekkert er gert utanhúss til að
hvetja gesti til að ganga snyrtilega
um. Alls konar illgresi vex með
veggjum og á gangstétt hússins og
mætti fleira tína til.
Ég veit ekki, hvað ferðamönnum
frá þeim löndum, sem ég nefni hér
að ofan, finnst um svona snyrti-
mennsku. E.t.v. finnst þeim sport
að upplifa snyrtimennsku þeirra,
sem þjóna ferðamönnum á Íslandi.
Enginn hefur eftirlit með þessari
starfsemi, en ekki stóð á leyfi bygg-
ingarfulltrúa og annarra eftirlits-
aðila, þegar um það var sótt, í trássi
við skipulagslög og rétt íbúa í íbúð-
arhverfi.
Allt er sparað í þjónustu og um-
gengni, en þeir græða, sem selja
ferðamönnum slíka þjónustu.
Í dag er gróðinn það eina, sem
máli skiptir, er það ekki?
Eftir Axel
Kristjánsson
Axel Kristjánsson
»Ég veit ekki, hvað
ferðamönnum frá
þeim löndum, sem ég
nefni hér að ofan, finnst
um svona snyrti-
mennsku.
Höfundur er lögmaður.
Gistiheimili í íbúðarhverfum