Stígandi - 01.04.1944, Blaðsíða 48

126
,EF EG KYNNI Á ÞVÍ SKIL'
STÍGANDI
minnists, og miðstigið íslenzka minni hefur auk upphaflegs nn
(gotn. minnizo) samlagað sér r úr-ri-ending sinni og jafnskjótt
týnt niður 3. n-inu, sem þá myndaðist, atkvæðið minnn var ekki
hægt að bera fram allt.
Talað er um að fikra sig eða fika sig fram. Hvort tveggja er
jafnrétt, þótt fikra sé leitt af fika með -ra-viðskeyti. Orðin tákna
að færa sig áfram með smáum, iðnum hreyfingum og tíðast
áfjáðum. Af sömu rót er komið að fikta við eitthvað og no. fíkn,
lo. fíkinn.
Orðið heitinn er rétt notað með nafni framliðinna, t. d.: Ég
þekkti Sigríði heitna og man ögn eftir Hjálmari heitnum (en
hláleg er beygingarvillan: „Sigríði heitina“). Þetta orð heitinn
merkir: sem heitinn var, sem kallaður var.
Orðið sálugur er úr dönsku, salig.
Margir halda, að af no. vofa sé dregið lo. voveiflegur, en svo
er ekki. Váveiflegur er eldri mynd og skiljanlegri og mætti vel
verða ríkjandi. Vá er háski, en veif er veifun, sveifla. Váveifleg-
ur atburður er það, þegar vá, háska, er sveiflað yfir menn óvænt.
Það er segin saga er gamalt orðtak um „sögu“, sem mjög oft
hefur gerzt og víða og er á almæli. Fyrst mun þetta hafa verið
segjandasaga (Z segjandi saga, saga sem alltaf mátti segja eða
alltaf var verið að segja). En úr segjand—, sem ýmsum varð
torskilið, bjuggu menn til fráskilið lo., seginn, í skyldri merk-
ingu og mega nútíðarmenn vel hafa það orð. Seginn beygist
eins og gaumgæfinn, hólpinn, borginn (Huginn og Muninn a. n.
1., þótt nafnorð séu), vakinn og sofinn. Eins ætti að beygjast lo.
eiginn, t. d. vegna eigins heimilis.
Hveimleiður er sá, sem hverjum (manni) er leiður, þvi að
hveim er fornt þágufall af hver, eins og segir í Hávamálum: „—
orðstírr / deyr aldrigi / hveim er sér góðan getr.“
Nú hefur orðið afbakazt fyrir skilningsskort og er oftast í tal-
máli kvumleiður eða hvumleiður, en í ritmáli hvimleiður. Rit-
málsmynd sú hefur fátt gott við sig, og er miklu betra að skipta
hreinlega um og taka upp fornu, skiljanlegu orðmyndina hveim-
leiður.
„Heyr á endemi!“ á eftir uppruna að vera: Heyr á eindæmi!
— Eindæmin eru verst, segir spakmælið, og þessi „endemis“-af-
bökun er eindæmavitleysa, sem er búin að lifa nógu lengi.
Hvað er: „án við löst at lifa“ í þessari vísu Hávamála: