Stígandi - 01.04.1944, Blaðsíða 47

STÍGANDI
,EF EG KYNNI Á ÞVÍ SKIL'
125
marka tölu liðs, sem sýslumenn máttu hafa á yfirreiðum og setj-
ast upp á bændur með, — bændur skyjdu taka móti „sýslu-
manni með 15 menn og 5 fanta og 8 mjóhunda“.
Samtímis fer mjög að bera á því, að fantur sé á íslandi þrjót-
ur eða þrælmenni, en annars staðar á Norðurlöndum merki
fantar flækinga eða þá flysjungslega lausamenn, sem milli
landshorna flytjast, og haldast enn þær merkingar. í íslenzku
myndast málshættir, sem sýna frekju og hrottaskap fanta, án
þess að bein illmennska þurfi að vera: Fljótur er fantur í fat. —
Fanta knífur er fyrstur í smjör. — Fullt skal föntum bera. Ridd-
arasögur hafa þá stundum í einni andrá „fantar og glópar“, —
„fantar og ribbaldar“, — „þú hinn illi pútuson og þrælborinn
fantur!“
Mætur á hermönnum hafa sjaldan verið miklar á íslandi.
Hvort sem þeir hafa verið kallaðir dátar eða stríðsmenn eða
heiti eins og skálkur, kóni og dóni fengin beint eða um millilið
frá þeim að láni til að tákna ósvífna, óvelkomna gesti, hafa ís-
lendingar verið samir við sig í því.
Hitt er óskylt mál, hvort nútímahermaður, sem er venjulegur
þjóðfélagsþegn lands síns, aðeins klæddur í ný einkennisföt,
muni þurfa að geðjast íslendingum þannig, að orðið hermaður
eigi eftir að verða niðrunarorð.
UPPRUNI SKÝRIR MERKINGAR.
Uppruni algengra orða vefst oft fyrir mönnum, svo að þeir
efast um, að þau geti verið rétt mál. Hér skal nefna nokkur orð,
sem spurt er eftir þýðingum á með þetta í huga.
ímugustur er illur hugur. En eiginlega er það vindur Imu,
sem var tröllkona. Kenningin tröllkonuvindur þýddi hugur, en
varð þarna við málvenju illur hugur.
Sagt er, að hver fari til síns heima. Þá er heima ekki ao., held-
ur nafnorð, heimkynni, heimili, enda samstofna við þau orð.
Talað er ýmist um minjar eða menjar, og er hvort tveggja
jafnrétt að uppruna og þýðir hið sama. Skyldleiki er við so. að
minnast, no. minning og minni, en þar hefur komið nn við sam-
lögun (menþja ^ minni eins og fanþ ^ fann). Ýmislegt mælir
með að nota orðmyndina menjar heldur en minjar.
Lo. minnstur (efsta stig) hefur nn, því að á gotnesku er það