Stígandi - 01.01.1949, Blaðsíða 55

FYRSTA HRAUNSRETTARFERÐIN
Eltir BRAGA SIGURIÓNSSON
[Hraunsrétt er í landi Hrauns í Aðaldal í Suður-Þingeyjarsýslu. Er talið, að hún
og Stafnsrétt í Svartiírdal í Austur-Húnavatnssýslu séu stærstu réttir norðanlands.
Svo segja fróðir menn, að Hraunsrétt hafi verið byggð um 1830, þar sem liún er
nú, en áður var hún vestan undir Hraunstúni, og sjást þar enn mosagrónir veggir
hennar í hraunkambi. Sú rétt var þannig byggð, að dilkar — a. m. k. margir hverjir
— voru eigi áfastir almenningi, og sést, að þeir hafa verið harla litlir. Bendir það á
fjárfæð bænda á tíð þeirri, er sú rétt var reist.
Sagt er, að bændur í Helgastaðahreppi hinum gamla — Aðaldælahreppi og Reyk-
dælahreppi, sem nú er — hafi samið svo við Jóhann Ásgrímsson, föður Sigurbjarnar
skálds frá í’ótaskinni, cr Hraunsrétt var flutt, að hann hlæði almenninginn gegn
því að fá haustlamb frá hverjum búanda hreppsins að verkinu loknu. Sjálfir hlóðu
bændur dilka sína.
Stærð almennings er 90 x 20 m, eða 1800 nr. Er honum skipt um miðju með
tvíhlöðnum hraungrýtisvegg, nær axlarháum, og eru breiðar dyr í milli sínar við
hvern hliðarvegg. Dilkar munu vera 34, og er stærð þeirra 5432 fermetrar, þannig
að öll er réttin 7232 fermetrar.
Lengi var enginn safnhringur við Hraunsrétt, en fé allt rekið inn í almenning
og dilka kvöldið fyrir réttardag. Voru tveir menn látnir vaka yfir réttinni, svo að
eigi tapaðist úr henni eða træðist undir. Voru þetta fjallskil þeirra.
Þá var það eitt haustið, að fjögur lömb lágu dauð og sundurtroðin í réttinni að
morgni, og varð það sú ráðning, sem þurfti til framkvæmda. Vorið eftir var stór
safnhringur hlaðinn norðan við réttina og dyr teknar á norðurstafn hennar, og þar
rekið inn. Safnhringur þessi er 3740 ferm. og er þar skjól gott fyrir norðanillviðri.
Allt þangað til að mæðiveikin þingeyska tók að herja á búfjárstofn bænda í
sýslunni, var Hraunsréttardagurinn einn mesti hátíðisdagur manna í lágsveitum
Suður-Þingeyjarsýslu austan Kinnarfjalla. Þangað safnaðist mikill mannfjöldi, bæði
karlar og konur, og sjaldan sást stærri hestafloti saman kominn en þann dag, unz
bílar leystu hestana þar af hólmi, eins og við aðrar ferðir.
Áhugi unglinga á að komast á réttina var óstjórnlegur, því að sá dagur var í
augum þeirra engu minni hátíðisdagur en jólin. — Br. S.j
Það er sunnanfar í lofti og öðru hverju slítur regndropa úr
skýjum. Ég hefi verið að flytja votaband á 4 hestum framan úr
Kjarnagerðisstykki allan daginn, en nú er síðustu ferðinni lokið,
og ég og faðir minn erum að hleypa niður af hestunum á sléttun-
um sunnan og neðan við Litlulaugabæinn. Það er farið að rökkva,
STÍGANDI 53