Fréttablaðið - 12.04.2014, Blaðsíða 22

12. apríl 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 22
Gunnar Helgason undir-býr nú fjórðu bókina í vinsælli seríu sinni um fótbolta strákinn Jón Jónsson og vini hans. Víti í Vestmannaeyj-
um, Aukaspyrna á Akureyri, Rang-
stæður í Reykjavík og nú fjórða
bókin, Gula spjaldið í Gautaborg
sem Gunnar er í óða önn að skrifa
fjalla um fótboltastrákinn Jón Jóns-
son og vini hans. Bækurnar eru
þó ekki eingöngu um fótbolta því
Ívar, vinur Jóns, býr hjá drykk-
felldum föður sínum sem beitir
hann ofbeldi. Saga Ívars er lauslega
byggð á sögu Guðmundar Ragnars.
En hvernig kom samstarfið til?
Gunnar: Við Gummi unnum
saman hjá Latabæ og kynnt-
umst þar. Einhvern daginn bauð
hann mér að koma með sér í veiði.
Gummi fór fram á að ég myndi
hlusta á hann í klukkustund á
meðan við veiddum og mér fannst
það ekki hátt gjald fyrir að fá að
fara að veiða. Ég hélt raunverulega
að hann væri að fara að nálgast mig
með einhverja viðskiptahugmynd,
en mig grunaði ekki að hann ætl-
aði að segja mér frá óvenjulegu lífs-
hlaupi sínu.
Guðmundur: Ég hef ekki áhuga á
að segja einhverja sorgarsögu. En
foreldrar mínir voru alkóhólistar
og fóru mjög illa út úr því. Það var
samt ekkert alltaf þannig, þegar
ég var mjög ungur man ég eftir
að hafa átt æðislega foreldra. Svo
á einhverju augnabliki tók drykkj-
an bara völdin. Fyrst var það þann-
ig að pabbi fór að drekka miklu
meira, en mamma var svo fljót að
ná honum. Þá týnist allt. En það
sem er kannski verst við þetta, að
alast upp á heimili þar sem er mik-
ill alkóhólismi og tilheyrandi læti,
slagsmál og partí, er þessi leynd
sem hvílir yfir ástandinu. Maður
var kannski að mæta ósofinn,
ólærður og kannski ekkert búinn
að borða í skólann og var yfir-
leitt tekinn og settur í skammar-
krókinn. Ég ólst upp í litlu samfé-
lagi og ég veit að það vissu allir af
þessu. Pabbi var góður kall og gerði
ýmsa góða hluti en það vissu allir
af þessu drykkjuvandamáli. Hann
var kennari og ég man stundum
eftir að kennarar, sem maður hafði
hitt í kennslustund sama dag, voru
í partíi heima. Og þetta var allt
svona, það vissu allir um þetta, eða
margir – en það var enginn til í að
tala við mann. Það er það sem ég tel
að þurfi að breyta og þess vegna er
ég að tala um þetta hér.
Gunnar: Ég velti því auðvitað
fyrir mér af hverju hann væri að
segja mér þetta þarna í veiðinni
og þá sagði hann mér að hann vildi
koma sögunni á framfæri. Til þess
að hjálpa öðrum, börnum og full-
orðnum, í sömu aðstæðum.
Guðmundur: Það er þessi leynd
yfir þessu og þessi skömm sem
ég held að sé hættulegust. Maður
verður fyrir alls konar áföllum, það
verða slys og slagsmál fara illa og
oft á tíðum komu læknar heim til
okkar, en við bræðurnir vorum
þá bara lokaðir inni í herbergi og
maður fékk aldrei að vita neitt. Það
þarf engan ofsa, eða að rífa börn
af heimilinu, það þarf bara að tala
við þessa krakka og ljá þeim rödd.
Maður vaknar alltaf daginn eftir
og enginn man hvað gerðist nema
börnin. Þetta er svo rosalega súr
heimur að þú ferð að rífa sjálfan
þig niður fyrir að hafa kannski
ímyndað þér þetta, en maður sér
ummerkin sem geta verið blóð eða
hvaðeina en samt er eins og ekkert
hafi gerst og allt er þaggað niður
og þannig verða börn öryggislaus.
Allt þetta ofbeldi, og allt sem ger-
ist, það sem skiptir mestu máli er
að láta þau vita að þau séu ekki
sökudólgar.
Fullorðna samfélagið hlustaði ekki
Gunnar: Ég var með það í huganum
að skrifa bækur um fótbolta fyrir
börn en vantaði alltaf dýpri bak-
sögu. Svo allt í einu small þetta,
að ég gæti tvinnað svona saman
og staðið við skuldbindinguna við
Gumma í leiðinni, sem var að koma
þessari sögu út. Í bókunum er það
Ívar, sem býr hjá drykkfelldum
föður – líkist ekkert því sem Gummi
ólst upp við en er ínspírerað af því.
Myndirðu ekki segja það?
Guðmundur: Ég tengi mikið við
það hvernig Ívari líður í sögunni,
en þetta er ekki pabbi minn. Ég
tengi líka við þetta fullorðna sam-
félag sem vildi ekki hlusta, þannig
að maður þurfti að grípa til eigin
ráða. Ég var svo heppinn að ég átti
afa og ömmu sem ég gat leitað til
þegar hlutirnir voru sem verstir
og ég held að það hafi átt sinn þátt
í því að ég fetaði ekki sömu braut
og mamma og pabbi, og báðir bræð-
ur mínir. Þau sýndu mér að það var
öðruvísi líf í boði.
Þurfa að sjá útgönguleið
Yngri bróðir Guðmundar, Snorri,
lést úr ofneyslu árið 2009, en eldri
bróðir hans hefur verið edrú í
bráðum tuttugu ár. Foreldrar Guð-
mundur eru báðir látnir, móðir
hans fyrirfór sér fyrir sautj-
án árum en pabbi hans lést fyrir
skömmu, en hann var þá illa farinn
af drykkju.
Gunnar: Við Gummi erum sam-
mála um að það vantar einhver
úrræði fyrir þessi börn. Ég fór að
lesa úr fyrstu bókinni í grunnskóla
og var að segja frá bókinni. Sagði
frá Ívari, og að hann væri óheppinn
með pabba því hann væri alkóhól-
isti og beitti börnin sín ofbeldi. Ég
bætti svo við að ekki mætti lemja
börn undir nokkrum kringum-
stæðum og ef einhver væri í þeim
aðstæðum yrðu þau að segja frá.
Þá fóru svona sjö hendur á loft.
Guðmundur: Þó að maður alist
upp í þessu umhverfi er óþarfi að
fara þessa leið sjálfur. Það eru vita-
skuld margir sem gera það, en
þjóðfélagið er líka að segja það
við þig. Í stað þess að unnið sé
með þessum krökkum eru þau,
því miður, dálítið dæmd fyrir
allt saman. Það er allavega mín
reynsla. Ég trúi því samt að flest-
ir foreldrar í þessari stöðu vilji
losna. Þegar svona er komið fyrir
fólki, virðist vandamálið vera
óyfirstíganlegt, en ef þau sjá
útgönguleið held ég að það geti
fengið fólk til að fara í meðferð
og taka sig á. Þetta snýst ekki um
mig, eða að ég hafi meiðst, eða að
ég og bræður mínir höfum falið
okkur undir rúmi meðan það
versta gekk yfir. Þetta snýst um
það sem er aktúelt og er að gerast
á þessari stundu.
Gunnar: Já, en Gummi, börn
þurfa að finna samhljóm. Til að
þau samsvari sér og trúi að þarna
sé maður sem skilur þau.
Hittu mig eftir hálft ár
Guðmundur: Ég vil fyrst og
fremst vekja fólk til umhugsunar.
Hver eru úrræðin fyrir krakka í
svona stöðu? Við Gunnar fórum
einu sinni að hitta barnasálfræð-
ing hjá SÁÁ, sem var yndislegur
og langaði að gera miklu meira,
og var algjörlega með puttann á
púlsinum, en hann sagði okkur
að biðlistinn hjá sér væri hálft
ár. Ímyndaðu þér hvað er erfitt
fyrir barn að taka upp símann,
þetta eru erfiðustu skref sem
það mun nokkurn tíma taka, að
opna á þetta þegar allir eru búnir
að segja þér að halda öllu leyndu,
alla ævi. Og hvert er svarið? Já.
Hittu mig eftir hálft ár.
Gunnar: Hálft ár hjá barni er
hálf mannsævi.
Guðmundur: Draumurinn er
að koma á fót stofnun, sem börn
geta leitað til. Ég held að síma-
númer sé ekki nóg – einhver þarf
að svara. Ég ætla ekki að dissa
tólf spor eða AA-samtökin, eða
hvað sem helst, en þetta er allt-
af bara alkóhólistinn. Það er ekki
nóg að vera í AA og fara á fundi
en síðan er allt í steik heima. Og
það eru örfáir krakkar sem vita
sjálfir hvert þeir eiga að sækja
sér hjálp. Ég þekki engan krakka
sem myndi hugsa: „Já. Nú hefur
ýmislegt gengið á og best er fyrir
mig að fara að vinna í minni
meðvirkni á Al-anon-fundi fyrir
aðstandendur.”
Gunnar: Það er ekki verið að
ná til barnanna.
Guðmundur: Það gleymist svo
oft, og það er svo leiðinlegt, að
það þarf bara að tala við þessi
börn. Margir eru börn alkóhól-
ista og eru að gera vonda hluti en
eru góðir krakkar inn við beinið.
Ólöf
Skaftadóttir
olof@frettabladid.is
Það vissu allir af drykkjunni
Guðmundur Ragnar Einarsson er barn alkóhólista. Hann var alinn upp í litlu samfélagi þar sem allir vissu um erfiðar heimilis-
aðstæður, en lokuðu augunum fyrir því. Hann man eftir kennurum, sem hann hafði hitt í kennslustund, sama dag í partíum
heima hjá sér og segir leyndina yfir ástandinu erfiðasta. Mikilvægast sé að ná til þessara barna og ljá þeim rödd. Gunnar
Helgason hefur komið sögu Guðmundar á framfæri í gegnum barnabókaseríu en hann vinnur nú að nýrri bók í seríunni.
Ása Margrét Sigurjónsdóttir er sálfræð-
ingur hjá SÁÁ, en samtökin veita börnum
alkóhólista þjónustu frá átta til átján ára.
Hvað með börn sem eru yngri eða eldri?
„Okkar þjónusta snýr aðallega að
fræðslu um alkóhólisma og öllu sem því
fylgir, auk þess sem það er forvörn gegn
því að börnin leiðist sjálf út á þessa braut
og einnig stuðningur vegna aðstæðna
þeirra. Það var ákveðið að setja þennan aldursramma
þar sem reynslan sýndi okkur að börn yngri en átta ára
hafa ekki nægilegan þroska til að skilja þá fræðslu sem
fer fram hér en það hafa verið undantekningar á þessu.
Það fer algjörlega eftir aðstæðum barnanna. Það kemur
fyrir að við fáum börn hingað yngri en átta ára sem
við ræðum við og það kemur strax í ljós hvort okkar
þjónusta hentar þeim aldurshópi.“
Stígið þið inn í einstök mál?
„Hlutverk okkar er ekki beinlínis að stíga inn í þeirra
aðstæður heldur frekar að veita þeim stuðning vegna
aðstæðna þeirra. Ef ég tel að öryggi barnsins sé ógnað á
einhvern hátt, þá beri mér lagaleg skylda til að tilkynna
það til Barnaverndar og það gerum við hér ef börn búa
við óviðunandi aðstæður. Við erum í góðu samstarfi við
Barnavernd– bæði vísa þau börnum til okkar í viðtöl
og við tilkynnum heimilisaðstæður sem við teljum
skaðlegar barninu.“
Eru börn sjálf að hringja og biðja um viðtöl?
„Nei, það er mjög lítið um það. Í flestum tilfellum er
um að ræða skyldmenni sem koma börnum til okkar.“
Hversu langan tíma tekur að komast að?
„Núna eru yfir fimmtíu börn á þessum biðlista og
hann lengist bara. Það getur verið allt upp í 4-5 mánaða
bið að komast að. Það væri hægt að gera meira ef það
væri meira fjármagn. Þetta snýst náttúrlega algjörlega
um það. Við vorum þrír sálfræðingar að sinna þessum
málum fyrir tæplega ári, en núna er ég bara ein og þess
vegna verður biðin sífellt lengri fyrir þessi börn.“
Hvað myndir þú vilja gera ef fjárráðin væru rýmri?
„Reynslan hefur sýnt að almennt eru börnin og for-
eldrar þeirra mjög ánægð með þjónustuna, það er mikið
um endurkomuviðtöl. En það er alltaf hægt að bæta
þjónustuna. Við viljum auðvitað stytta biðina hjá okkur
svo að allir komist að þegar þörfin er sem mest. Ef það
væri til nægilegt fjármagn væri hægt að bjóða börnum
og fjölskyldum þeirra upp á betri þjónustu. Ég sé fyrir
mér að það væri hægt að bjóða upp á heildræna sál-
fræðimeðferð fyrir fjölskylduna þar sem er ekki aðeins
unnið með barninu heldur með fjölskyldunni í heild.“
SÁLFRÆÐIÞJÓNUSTA SÁÁ FYRIR BÖRN ALKÓHÓLISTA
LEYNDIN OG SKÖMMIN HÆTTULEGUST Guðmundur Ragnar og Gunnar eru sammála um að það sé ekki verið að ná til barna í sömu sporum og Guðmundur. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN