Læknablaðið - 15.11.2000, Blaðsíða 53

FRÆÐIGREINAR / FRÆÐILEG ÁBENDING
Reynir Tómas
Geirsson
Frá kvennadeild Landspítala
Hringbraut.
Leiðbeiningar um
ómskoðun á meðgöngu
Inngangur
Eftirfarandi leiðbeiningar um ómskoðun á með-
göngu voru samdar að beiðni landlæknis og birtar
1985-1986 (1) og endurskoðaðar í september 2000.
Góðar ábendingar samstarfsmanna á kvennadeild
Landspítalans og lækna frá öðrum stofnunum eru
þakkaðar. Þessum leiðbeiningum er ætlað að stuðla
að réttri og hóflegri notkun ómskoðana á meðgöngu.
Leiðbeiningarnar eru almenns eðlis og ekki tæmandi
varðandi notagildi ómskoðana í mæðravernd né
heldur er ætlunin að telja upp allar mögulegar ábend-
ingar og frábendingar. Við samningu þessara leið-
beininga var einkum tekið mið af verklagsreglum á
Norðurlöndum (2,3), enda eru vaxtarstaðlar fyrir
fóstur á Islandi svipaðir og þar (4).
Lagt er til að á meðgöngu sé að jafnaði gerð ein
megin ómskoðun við 18-19 vikna meðgöngu, en
aðrar skoðanir aðeins ef læknisfræðilegt tilefni
(ábending) er til. Að auki má bjóða fósturskoðun
til að meta líkur á litningagalla og hugsanlega sjá
ummerki um nokkra aðra sköpulagsgalla við 11-13
vikna meðgöngulengd. Skoðun við 18-20 vikur er
notuð til að fá góða vitneskju um meðgöngulengd,
sem er reiknuð út á þeim tíma fyrir allar konur, og
yfirleitt er hægt að skoða fóstur vel með tilliti til
sköpulagsgalla jafnframt því að staðsetja má fylgju
í leginu með nákvæmni. Ekki er mælt með því að
allar konur séu skoðaðar á lokaþriðjungi með-
göngu, vegna þess að þær slembirannsóknir (ran-
domized trials), sem gerðar hafa verið á þessum
tíma, hafa ekki sýnt ávinning af slíkum skoðunum.
Á þeim tíma er því miðað við að læknisfræðileg
ábending fyrir skoðun sé fyrir hendi.
Tilgangur skoðana
Á fyrri helmingi meðgöngu er ómskoðun gerð til að:
1. Ákvarða meðgöngulengd.
2. Greina hvort fósturútlit er eðlilegt eða óeðlilegt og
finna fósturgalla eða vísbendingar sem gefa til
kynna líkur á litningagalla.
3. Staðsetja fylgju og greina mögulega fyrirsæta eða
lágsæta fylgju.
4. Greina fleirbura.
5. Greina afbrigðilegar þunganir (fósturvisnun,
blöðrufóstur).
6. Greina afbrigði eða sjúkdóma í kynfærum (til
dæmis legvöðvahnúta, blöðrumyndun í eggja-
stokkum og tvískipt leg).
Á síðari hluta meðgöngu er ómskoðun gerð til
að:
1. Greina frávik í fósturvexti.
2. Fylgjast með fósturvexti við grun um vaxtar-
seinkun eða þar sem hætta er á truflun
fósturvaxtar (fyrri léttburafæðing, blóðþrýstings-
hækkun, fleirburameðganga, sykursýki og fleiri
sjúkdómar).
3. Greina fyrirsæta eða lágsæta fylgju og mögulega
orsök blæðinga.
4. Greina fósturstöðu, svo sem við grun um sitjandi
stöðu.
5. Gera blóðflæðirannsóknir (Doppler-ómun) í fóstri
til frekara mats á fylgjustarfsemi og ástandi fósturs
þegar það er vaxtarseinkað eða legvatn er lítið.
6. Fá síðbúna greiningu á fósturgöllum.
Tímasetning skoðana og nákvæmni
við ákvörðun meðgöngulengdar
1. Omskoðun á fyrstu tólf vikum meðgöngu (fyrsta
trimestri) er aðeins gerð, óski læknir konu eftir því og
þá fyrst og fremst ef óvissa er um meðgöngulengd
eða ef blæðingar, mikil ógleði eða afbrigðileg þykkt
gefa tilefni til að ætla að meðganga sé á einhvern hátt
óeðlileg.
Mæld er haus-daus lengd fósturs (CRL). Sú
mæling hefur tvö staðalfrávik sem svara til ±4-6
daga.
Skoðun má gera hvort heldur um kvið (transab-
dominalt) eða um leggöng (transvaginalt).
2. Sérstök ómskoðun er möguleg til að greina
líkur á litningagöllum og nokkrum sköpulagsgöll-
um hjá fóstri við 11-13 vikur, svonefnd hnakka-
þykktarmæling (nuchal translucency, NT). Líkur á
litningagalla (einkum þrístæðu 21) eru reiknaðar
út frá aldri móður, meðgöngulengd og hnakka-
þykkt fósturs og áhættumat gefið. Ef líkur á litn-
ingagalla eru auknar er völ á legvatnsástungu eða
fylgjusýnitöku til greiningar. Þessa skoðun er ein-
ungis hægt að gera þar sem fyrir hendi er starfsfólk
með sérstaka þjálfun til þessa og nauðsynlegan
tækjabúnað. Skoðunin er val foreldra.
3. Mælt er með að allar konur komi í ómskoðun
við 18-20 vikur meðgöngu. Á þessum tíma er eina
venjubundna skoðunin gerð (rútínuskoðun), en
aðrar skoðanir þurfa ábendingu. Við 18-20 vikna
Læknablaðið 2000/86 779