Læknablaðið - 15.11.2001, Qupperneq 22

FRÆÐIGREINAR / SKIMPRÓF FYRIR BEINÞYNNINGU
Inngangur
Beinþynning hefur verið kölluð þögli faraldurinn.
Beinn og óbeinn kostnaður við þennan sjúkdóm er
mikill og með vaxandi fjölda aldraðra á íslandi er
líklegt að tíðni þessa sjúkdóms eigi eftir að aukast
verulega og þar með kostnaður. Samkvæmt Alþjóða-
heilbrigðisstofnuninni (WHO) er beinþynning skil-
greind sem beinþéttni sem er meira en 2,5 staðalfrá-
vik neðan við meðaltal ungra kvenna (T-gildi minna
en -2,5) og beinminnkun (osteopenia) er skilgreind
sem beinþéttni sem er 1-2,5 staðalfravik neðan við
meðaltal ungra kvenna. Z-gildi segir hins vegar til um
hve mörgum staðalfrávikum einstaklingur er fyrir
ofan eða neðan meðaltal eigin aldurshóps (1). Lág
beinþéltni og hár aldur eru aðaláhættuþættirnir fyrir
beinþynningu (2,3).
Hingað til hefur beinþéttnimæling með DEXA
(dual energy X-ray absorptiometry) mælingu verið
kjörrannsókn til að greina þennan sjúkdóm (4) og
þar með þá einstaklinga sem sem eru í aukinni hættu
að hljóta beinbrot, aðallega mjaðmarbrot, fram-
handleggsbrot og samfallsbrot á hrygg (5,6). Hins
vegar krefst DEXA tækjabúnaðar sem veldur því að
í flestum tilfellum er einungis hægt að gera þessa
rannsókn á sumum sjúkrahúsum (7).
Á síðasta áratug hefur ómun (quantitative ultra-
sound, QUS) af hælbeini rutt sér til rúms sem ódýr,
fljótleg og geislunarlaus aðferð lil að greina þá ein-
staklinga sem eru í hættu á að fá beinbrot vegna
beinþynningar. Hins vegar er ekki alveg ljóst hvað
ómun mælir. Sumar rannsóknir hafa sýnt að ómun af
hælbeini sé jafngóð rannsókn og DEXA til að meta
áhættuna á mjaðmarbrotum síðar meir (8). Fylgnin
milli ómunar og DEXA er hins vegar takmörkuð (8).
Það hafa því verið uppi kenningar að ómun mæli eitt-
hvað sem hafi áhrif á beinstyrk annað en beinþéttni,
til dæmis bil á milli bjálka (trabeculae) í beini og/eða
tengsl milli bjálka (connectivity) (8). Sumar rann-
sóknir hafa sýnt að niðurstöður ómunar geti gefið
viðbótarupplýsingar við DEXA til að meta áhættu á
beinbrotum (9).
Hælbein er þyngdarberandi bein sem er 90-95%
uppbyggt af frauðbeini (10). Frauðbein hefur hraðari
umsetningu en skelbein og ætti þar af leiðandi að
vera kjörinn staður til að mæla beinuppbyggingu
með tilliti til brotahættu (6). Húðfita yfir beininu er
frekar lítil sem gerir það góðan stað til ómunar.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að bera saman
þessar tvær rannsóknaraðferðir, ómun af hælbeini og
DEXA, og athuga hvort til greina kæmi að nota
ómun sem skimpróf fyrir beinþynningu og sérstak-
lega til að finna þá einstaklinga sem ekki þyrftu að
fara í DEXA mælingu. Margar fym rannsóknir hafa
athugað samband beinumsetningarvísa í blóði eða
þvagi við beinbrot og beinþéttni samkvæmt DEXA
mælingum (11) en fáir hafa kannað tengsl beinum-
setningarvísa við niðurstöðu úr ómun. Við leituðum
því svara við hvort mismunur væri á sambandi bein-
umsetningarvísa og ómunar annars vegar og DEXA
hins vegar.
Efniviður og aðferðir
Öllum 418 konum í íbúaskrá Reykjavíkur sem urðu
sjötugar á árinu 1997 var boðin þátttaka. Fimmtíu og
sex konur mættu ekki og 46 var ekki hægt að ná í.
Alls mættu því 308 konur eða 73,7%. Samsetningu
þessa hóps hefur verið lýst áður (12). Hópnum var
skipt í 10 jafna hópa sem kallaðir voru til rannsókn-
arinnar á tímabilinu september 1997 til júní 1998.
Hver hópur kom í þriðju viku hvers mánaðar. Allar
konurnar svöruðu spurningalista um heilsufar, lyf og
brotasögu og hæð og þyngd voru mældar. Við úr-
vinnslu voru þrjár konur útilokaðar úr rannsókninni
þar sem mæling á nærenda lærleggs fórst fyrir og átta
voru útilokaðar vegna ofstarfsemi í kalkkirtlum.
Aðrar 52 konur sem voru á meðferð með östrógeni
(N=34) og/eða bisfosfónötum (N=15) eða barkster-
um (N=4) voru ekki útilokaðar þar sem við vildum
kanna samband ómunar og DEXA á breiðum grunni
án tillits til áhættuhópa en einnig reyndist enginn
munur á niðurstöðum hvort sem þær voru í hópnum
eða ekki. Samþykki vísindasiðanefndar og tölvu-
nefndar var fengið fyrir rannsókninni.
Beinþéttnimœlingar: Við beinþéttnimælingar var
stuðst við DEXA. Pessi aðferð mælir magn steinefna,
aðallega kalks á flatareiningu (bone mineral density)
í einingunni g/cm2 en sýnt hefur verið fram á að það
endurspeglar vel beinmagnið og beinstyrkleika undir
flestum kringumstæðum (13,14). Notað var tæki af
gerðinni HOLOGIC QDR2000. Beinþéttnimælingar
voru gerðar á lendhrygg (L2-L4) og vinstri mjöðm. I
hrygg var mælt aftan frá og fram á við (posterior -
anterior). Mæling á þessurn hryggjarbolum truflast
ekki af öðrum beinum eins og verður í brjósthrygg
vegna rifbeina. Þegar samfallsbrot voru til staðar var
stuðst við mælingar á þeim lendhryggjarbolum sem
óbrotnir voru. Ómarkvísi mælinga á þessum stað var
1,0% en ómarkvísi mælinga í vinstri mjöðm var 1,6%
(15). Allur líkaminn var líka mældur og heildarbein-
þéttni reiknuð.
Vinstra hælbein var ómað með tæki frá LUNAR
(Achilles). Þetta tæki notar tvenns konar tækni til að
mæla beinþéttni, annars vegar hljóðhraðamælingar
(speed of sound, SOS) og hins vegar dvínun á styrk
breiðbandsómunar (broadband ultrasound attenua-
tion, BUA) í gegnum hælbeinið. Meiri nákvæmni
fæst með því að sameina þessar aðferðir en að beita
hvorri fyrir sig (16) (skriflegar upplýsingar frá fram-
leiðanda). Þar sem ómtækið í þessari rannsókn sýnir
ákveðið hlutfall af dvínun á styrk breiðbandsómunar
og hljóðhraðamælingu er ekki gefin upp nein eining
heldur er niðurstaðan gefin upp sem T-gildi, það er
fjölda staðalfrávika frá meðaltali ungra kvenna, eða
sem Z-gildi sem er aldurstengt, það er staðalfrávik
882
Læknablaðið 2001/87