Læknablaðið - 15.11.2001, Qupperneq 30

FRÆÐIGREINAR / TÍÐNI KRANSÆÐASJÚKDÓMA
skýrslum Hagstofu íslands að á tímabilinu 1961-1965
dóu alls 1284 einstaklingar hér á landi, 261 vegna ill-
kynja æxla, 288 vegna blóðþurrðarsjúkdóma í hjarta
og 158 vegna sjúkdóma í heilaæðum. A tímabilinu
1986-1990 eru samsvarandi tölur 1712 alls, 430 vegna
illkynja æxla, 472 vegna blóðþurrðarsjúkdóma í
hjarta og 176 vegna sjúkdóma í heilaæðum (1). Af
hjartasjúkdómum eru kransæðasjúkdómar langal-
gengastir eða um 80%. Svo virðist sem þessir sjúk-
dómar hafi verið sjaldgæfir sem dánarorsök í byrjun
síðustu aldar (1) en tíðni þeirra farið vaxandi, sérstak-
lega eftir síðari heimsstyrjöld og allt fram á áttunda
áratuginn en tíðnin þá aftur farið að lækka (2,3).
I þessari grein verður reynt að gera nánari grein
fyrir þróun kransæðadauða hér á landi á síðustu öld
en fyrst og fremst athugaðar breytingar á nýgengi,
dánartíðni og dánarhlutfalli með niðurstöðum sem
fengist hafa með svokallaðri MONICA rannsókn á
Islandi.
Efniviður og aðferðir
MONICA rannsóknin (multinational monitoring of
trends and determinants in cardiovascular disease) er
fjölþjóðleg rannsókn undir yfirumsjón Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar. Þátttökuríki eru 28 talsins og
rannsóknarstöðvar 41. Tilgangur hennar er að kanna
breytingar á tíðni kransæðasjúkdóms og meta að hve
miklu leyti slíkar breytingar tengjast breytingum á
þekktum áhættuþáttum, daglegum lifnaðarháttum,
heilbrigðisþjónustu og félagslegum aðstæðum (4).
I þessu skyni eru skráð öll tilfelli bráðrar krans-
æðastíflu meðal fólks á aldrinum 25-64 ára á tiltekn-
um svæðum (25-74 ára í sumurn löndum þar með
talið Island) á 10 ára tímabili til að kanna hvort
breytingar verði á tíðni þessa sjúkdóms og fylgst með
breytingum helstu áhættuþátta hans með þremur
úrtakskönnunum, í upphafi rannsóknartímabilsins, á
miðju tímabilinu og í lok þess. Einnig eru breytingar
á meðferð sjúkdómsins athugaðar með sérstökum
könnunum í upphafi og við lok rannsóknar.
Samkvæmt beiðni heilbrigðisyfirvalda (landlækn-
is) og með leyfi Tölvunefndar tók Hjartavernd að sér
þessa rannsókn hér á landi og hófst skráning krans-
æðastíflutilfella 1983 en undirbúningsvinna og for-
könnun hófst í maí 1982, þegar sérstakur starfsmaður
var ráðinn til verkefnisins. Skráningin var aftur-
skyggn og byrjaði 1. janúar 1981 og nær nú til 31. des-
ember 1998. Skráð eru öll þekkt eða ætluð tilfelli
kransæðastíflu meðal fólks á aldrinum 25-74 ára á
landinu öllu.
Við skráningu og öflun heimilda er grannt fylgt
handbók MONICA WHO verkefnisins (3). Grunnur
MONICA rannsóknarinnar er samræmdar tölvu-
skrár yfir útskriftargreiningar frá tölvudeild Ríkis-
spítalanna (Landspítalans og heilbrigðisstofnana
landsbyggðarinnar), Landakots og Borgarspítala
(síðar Sjúkrahúss Reykjavíkur), gerðar fyrir Rann-
sóknarstöð Hjartaverndar. Skráningin spannar allt
landið og er afturskyggn. Skráð er fyrsta og öll endur-
tekin tilfelli kransæðastíflu sem greinasl með meira
en 28 dag millibili. Farið er á sjúkrastofnanir landsins
og sjúkraskrár lesnar yfir af skrásetjurum, sérþjálfuð-
um frá gæðaeftirlitsstöðvum Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar og hafa sömu tveir aðilar unnið við
skrásetningu gagnanna frá upphafi. Rannsakaðar eru
sjúkraskrár lifandi einstaklinga sem hafa greininga-
númer 410-411 við útskrift og einnig látinna með
greiningarnúmer 410-414 samkvæmt hinni Alþjóð-
legu sjúkdóma- og dánarmeinaskrá ICD-9. Skrásetj-
arar yfirfara dánarvottorð allra einstaklinga 25-74
ára á Hagstofu íslands og allar krufningaskýrslur á
Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði og Fjórð-
ungssjúkrahúsinu á Akureyri og kóða samkvæmt
skilmerkjum MONICA rannsóknarinnar.
Lokagreining MONICA rannsóknarinnar á
kransæðastíflu byggir á sögu einkenna, þróun hjarta-
línurita þar sem lesið er úr hjartalínuritum sam-
kvæmt Minnesota kóða (6) og gildum hjartaensíma.
Lesið er úr fyrsta og síðasta hjartalínuriti í sjúkra-
vistinni og tveimur línuritum þar á milli sem sýna
mestu breytingu. Skráð eru hæstu gildi hjartaensíma
innan 72 klukkustunda frá upphafi einkenna. Leitað
er heimilda um fyrri sögu um kransæðastíflu eða
hjartasjúkdóm og krufninganiðurstöður skráðar
samkvæmt ICD-9 kóðum. Með samþættingu þessara
atriða eru tilfellin sundurgreind í eftirfarandi grein-
ingarflokka (diagnostic categories):
1. Örugg, bráð kransæðastífla (definite acute myo-
cardial infarction).
2. Hugsanleg, bráð kransæðastífla eða kransæða-
dauði (possible acute myocardial infarction or
coronary death).
3. Hjartastopp vegna blóðþurrðar (ischaemic car-
diac arrest).
4. Ekki bráð kransæðastífla eða kransæðadauði (no
acute myocardial infarction or coronary death).
9. Tilfelli sem leiddi til dauða en upplýsingar ófull-
komnar (fatal case with insufficient data) (7).
I þessari grein eru einungis taldir þeir sem voru
skráðir í flokk 1 eða 2. Skilmerki þessara flokka voru
eftirfarandi:
Ef kransæðastíflan leiðir ekki til dauða (innan 28
daga) telst kransæðastíflan örugg (definite) ef: (1)
þróun á Minnesota kóðum á sér stað á endurteknum
línuritum það er (a) þróun frá engri Q-bylgju í
ákveðna Q-bylgju; eða (b) minni Q-bylgjuþróun
ásamt vaxandi ST-lækkun, vaxandi ST-hækkun, eða
vaxandi T-bylgju viðsnúningi; eða (c) viðvarandi ST-
hækkun ásamt vaxandi T-bylgju viðsnúningi í línurit-
um teknum daglega eða (2) hjartaensím sem eru tvö-
falt hærri en normalgildi, annað hvort ásamt dæmi-
gerðum einkennum og línuriti sem ekki er eðlilegt
eða með þróun breytinga í hjartariti sem skráð eru
„líkleg“ og minni einkennum sem ekki leiða til dauða.
890 Læknablaðið 2001/87