Læknablaðið - 15.11.2001, Síða 83

UMRÆÐA & FRÉTTIR / (ÐORÐAPISTILL 138
Fótaóeirð
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@landspitali.is
JÓN SlGMUNDSSON, BARNALÆKNIR, HRINGDI OG VILDI
fá tillögu að íslensku heiti á restless legs syndrome.
Læknisfræðiorðabók Dorlands lýsir fyrirbærinu
þannig: djúplœg, óþœgindatilfinning í kálfum við setu
eða legu, sérstaklega rétt fyrir svefn, sem leiðir til
óviðráðanlegrar löngunar til að hreyfa fœturna. Sam-
heiti eru restless legs og Ekbom syndrome. Lýsingin í
læknisfræðiorðabók Stedmans er heldur áhrifameiri:
ólýsanleg óróatilfinning, kippir eða eirðarleysi, sem
kemur fyrir ífótleggjum eftir að gengið er til hvílu og
leiðir oft til svefnleysis; léttir tímabundið við að ganga
um. Þar er að auki vísað í almenna samheitið
akuthisia. Um akathisia var fjallað í 102. pistli (Lbl
1998; 84:596) og stungið upp á heitinu óeirð. Beinast
liggur því við að nefna fyrirbærið fótaóeirð eða, ef
menn vilja vera mjög nákvæmir, heilkenni fóta-
óeirðar.
Hreyfingaraskanir
Jón er nákvæmnismaður og lét ekki kyrrt liggja við
þessa úrlausn. Hann bætti því við að sjúklingar með
fótaóeirð gætu einnig haft sérkennilegar, ósjálfráðar
útlimahreyfingar í svefni eða vöku. Slikt nefnist
periodic limb inovements in slcep eða periodic Iimb
movements while awake. Undirritaður sá ekki annan
kost en að þýða þessar samsetningar nánast orðrétt:
lotuhreyfingar (út)lima í svefni og lotuhreyfmgar
(út)lima í vöku. Að lokum lét Jón þess getið að
útlimahreyfingar í svefni gætu valdið marktækum
svefntruflunum og nefndist fyrirbærið þá periodic
limb movement disorder. Hreyfingaraskanir voru
fyrrum nefndar dyskinesias (ft.). Þá rifjaðist upp
tillaga Þorkels Jóhannessonar frá 101. pistli (Lbl
1998; 84:505), að nota orðhlutann -hreyfni til að þýða
heiti sem táknuðu tegund eða eðli lireyfinga og
enduðu á gríska orðhlutanum -kincsia. Movement
disorder verður samkvæmt því hreyfniröskun og
sennilega er óhætt að halda áfram og þýða alla sam-
setninguna lotuhreyfniröskun útlima.
Local, systemic
Hjördís Harðardóttir, læknir á sýkladeild Land-
spítala, hringdi og bað um tillögu að íslenskun á heit-
unum local treatment og systemic treatment.
Fyrra heitið ætti ekki að vera neitt vandamál.
Enska lýsingarorðið local er komið úr miðaldalatínu
þar sem nafnorðið locus (ft. loci) merkir staður.
íðorðasafn lækna notar ýmist staðbundinn eða stað-
til að þýða local og localis. Tölvuorðabók Máls og
menningar bætir við þýðingunum nœrlœgur og
staðar-. Treatment er meðferð og því má tala um stað-
bundna meðferð, staðarmeðferð eða staðmeðferð,
samanber heitið staðdeyfing. Fyrstnefnda samsetn-
ingin er án efa sú sem mest er notuð.
Síðara heitið er ekki alveg eins auðvelt í þessu
samhengi. Enska lýsingarorðið systcmic er komið úr
grísku þar sem systema merkir kerfi eða heild í til-
teknu skipulagi. Iðorðasafn lækna gefur þýðinguna
kerfistengdur, en notar að auki almennur eða dreifður
í samsetningum og bendir á að systemic sé notað um
það sem varðar allan líkamann. Það hljómar ekki rétt
að meðferð, sem á að ná til alls líkamans, sé nefnd
kcrfistcngd og litlu skárra er að segja að hún sé
dreifð. Undirritaður lagði því til við Hjördísi að hún
talaði um almenna meðferð í sínum texta. Gaman
væri að fá fréttir af öðrum hugmyndum.
Preload, afterload
Asta Thoroddsen, hjúkrunarfræðingur, kom að máli
við undirritaðan vegna heitanna preload og after-
load. Hvorugt er að finna í Iðorðasafni lækna. Sam-
kvæmt tiltækum læknisfræðiorðabókum var heitið
ventricular preload notað unt mældan blóðþrýsting í
slegli við lok þanbils eða hlébils (diastole). Nú mun
þetta vera útreiknuð stærð, skilgreind sem spennan í
slegilvegg áður en samdráttur hefst. Ventricular
afterload var á sama hátt notað um þann mælda
slagæðaþrýsting sem dælt er á móti í slagbili (systole),
en nú um útreiknaða spennu í slegilveggnum eftir að
samdráttur hefst.
Undirritaður ráðfærði sig strax við tvo hjarta-
lækna. Annar notaði ekki íslensk heiti, en hinn, Árni
Kristinsson, sagðist nota heitið fylliþrýstingur um
preload og mótstaða um afterload. Undirritaður fékk
strax löngun til að gera úr þessu samstæðu og lagði til
við Ástu að hún notaði heitið fylliþrýstingur um
preload og tæmiþrýstingur eða mótþrýstingur um
afterload. Um reiknuðu gildin gæti þó verið réttara
að nota heitin fyllispenna og tænúspenna.
Ambulant
Ingunn Þorsteinsdóttir, læknir á meinefnafræðideild
Landspítala, hringdi og var að leita að íslensku heiti
til að tákna ambulant rannsóknir á rannsóknarbeiðn-
um. Undirrituðum kom þá ekkert betra í hug en
utanspítalarannsóknir. Latneska sögnin anibularc
merkir að ganga og „ambulant" sjúklingur er gang-
andi, andstætt við það að vera rúmliggjandi. íðorða-
safn lækna þýðir lýsingarorðið ambulant þannig: á
fótum, fótavistar-, ferlivistar-. Notkunin hefur þó í
seinni tíð takmarkast við það sem er utan stofnunar
og ekki náð til sjúklinga sem hafa fótavist eða eru á
ferli innan stofnunar. Lipurt væri nú að nota heitin
fcrlisjúklingar, ferlirannsóknir og ferliaðgerðir, og að
láta heitið ferliverk ekki verða of sértækt.
Læknablaðið 2001/87 943