Læknablaðið - 15.02.2002, Qupperneq 43

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ERLENT SAMSTARF / SKRIFRÆÐ
gæzlu í hveiju umdæmi fór dæmið að verða flóknara.
Þá þarf og að gera læknum sem eru lengi frá störfum,
til dæmis vegna veikinda eða barnsburðar, kleift að
endurmennta sig svo þeir geti hafið störf á ný.
Mér er ekki ljóst hve margir læknar hér á landi
eru í hlutastarfi eða óska eftir því að vera í hluta-
starfi. Heldur ekki hvort þeim sem það vilja sé gert
það nægilega auðvelt. Eins og flestir vita urðu ungir
læknar af minni kynslóð oft að fórna fjölskyldunni til
að sýna sig og sanna í starfi. Vinnan gekk fyrir, við
stóðum vaktir og mættum til vinnu hvort sem við
vorum karlar eða konur og hvort sem frísk eða veik
börn voru heima. Makar og ættingjar urðu að hlaupa
undir bagga eða þá aðkeypt hjálp. Ungt fólk sem er
að hefja sitt lífsstarf nú virðist líka vera áhugasamt
um fagið en leggur gjarnan meiri áherzlu á að sinna
fjölskyldu sinni. Sá er raunveruleikinn í þróuðum
samfélögum nútímans og við honum þarf að bregðast
af skynsemi. Ekki má bregða fæti fyrir unga lækna
sem vilja stofna fjölskyldur og eiga sér líf eins og
annað fólk.
Skrífræði og fag í heilbrigðisþjónustu
Margir hafa áhyggjur af vaxandi skrifræði í
heilbrigðisþjónustu þegar það er á kostnað fag-
mennskunnar. Nokkur dæmi um hvernig getur farið
ef svo fer fram, verða nefnd hér.
I.
Snemma á árinu 1985 uppgötvuðu menn aðferð til
þess að skima eftir HIV-smiti í blóði blóðgjafa.
Landlæknisembættið rak mjög á eftir að þessari
aðferð væri beitt á íslandi (1985). Skimun hafði í
för með sér aukinn kostnað og þess vegna þurfti að
beita mjög ákveðnum faglegum rökum til fjár-
mögnunar á verkefninu. Haustið 1985 var hafin
skimun á blóðgjöfum. Ber að nefna Harald Briem
og Olaf heitinn Jensson sem stóðu vel að þessu.
Athyglisvert er að í nokkrum V-Evrópulöndum
brugðust menn seint við og tóku ekki upp heildar-
skimun fyrr en seinna. Margir sjúklingar fengu því
srnitað blóð við aðgerðir eða vegna sjúkdóms (of-
blæði) og veiktust af HlV-veiru. Hörð réttarhöld
fylgdu í kjölfarið og margir yfirmenn í heilbrigðis-
geiranum misstu stöðu sína eða voru dæmdir. Nær
undantekningarlaust kom í ljós að ekki hafði verið
farið að ráðum faglærðra lækna, enda læknar með
fagkunnáttu sjaldséðir í áhrifastöðum ráðuneyta.
í bókinni Bad blood eftir J. Reitman frá 1996 er
skýrt og skilmerkilega lýst hörmulegum afleiðing-
um HlV-faraldursins í Bandaríkjunum. Illa var
haldið á mátinu varðandi val á blóðgjöfum og
skimun á HlV-veiru meðal blóðgjafa. Afleiðingin
var sú að vitað er um allt að 15.000 manns er sýkt-
ust af smituðu blóði, þar á meðal 60% af ofblæði-
sjúklingum. Mörg réttarhöld voru haldin og þar
kom í ljós að Rauði krossinn sem rekur blóðbanka
þar í landi hafið ekki varað blóðbanka við í tíma
og þar með ekki sinnt eftirlitsskyldu sinni. Enn-
fremur kom fram að pólitísk stjórn RK hafði ekki
sinnt aðvörun margra faglækna en meðal annars
beitt skimunaraðferð sem ekki var nógu trygg. Af-
leiðingin varð sú að mörgum sjúklingum voru
dæmdar bætur, oft þrjár milljónir dollara eða hærri
upphæðir. Mikið er rætt um mistök Elizabeth
Dole, konu forsetaframbjóðandans Bob Dole, en
hún var lengi forseti RK í Bandaríkjunum. Er hún
tekin sem gott dæmi um leikmann er kemst í
áhrifastöðu í heilbrigðisgeiranum, en nýtir sér ekki
fagkunnáttu lækna. Frú Dole hvarf úr forsæti RK.
Ólafur Ólafsson
Miklar framfarir hafa náðst í meðferð kransæðasjúk-
linga. Bandaríkjamenn eru þar í fararbroddi en fs-
lendingar, Svíar, Hollendingar og fleiri vestrænar
þjóðir fylgja fast á eftir. Danmörk sker sig úr þessum
hópi og er neðarlega í flokki í Evrópu þó að þeir hafi
fyrstir Norðurlandaþjóða stofnað forvarnarráð. Ráð-
iö gerir tillögur um aðgerðir til heilbrigðisráðherra en
er að mestu skipað pólitíkusum og skrifborðslækn-
um. Danir hafa að öðru leyti verið meðal þekktustu
þjóða varðandi gæði heilbrigðisþjónustunnar. En
tímar og siðir breytast. Spurningar hafa vaknað hvers
vegna svo er komið fyrir Dönum. Helsta skýringin er
að dregið hafi mjög úr áhrifamætti lækna á nýþróun
Iæknisfræðinnar, þar á meðal forvarnir og aðgerðir.
Lokaorð
Það hefur alvarlegar atleiðingar í för með sér ef
stjórnmálamenn eða stjórnskipuð ráð í heilbrigðis-
geiranum nýta sér ekki ráð fagaðila. Þá er hætta á að
menn kunni ekki að meta rétt eða nýta framfarir er
verða í læknisfræði.
Höfundur er fyrrverandi
landlæknir.
Læknablaðið 2002/88 131