Læknablaðið - 15.10.2002, Síða 38

FRÆÐIGREINAR / HÆTTA AF LIRFUM BLÓÐAGÐA
kanínum og rhesus öpum og hafa schistósómúlur
einkum fundist í lungum, stundum þegar eftir 10
klukkustundir. Hafa þær fundist þar á lífi allt að sex
dögum síðar. Einnig hafa schistósómúlur iðrablóð-
agða fundist í nýrum, hjarta og meltingarvegi spen-
dýra (1,16,17).
Hvað nasablóðögðurnar varðar þá hefur þekking
á hegðun þeirra í spendýrum einkum fengist við ný-
legar rannsóknir á T. regenti (4). Lifir hún í nefholi
andfugla í Mið-Evrópu og hefur hingað til verið eina
þekkta nasablóðagðan í Evrópu. Aðrar þekktar nasa-
blóðögður lifa í Ástralíu eða Afríku (1, 2,5, 6). Eftir
smittilraunir á músum hafa schistósómúlur T. regenti
þráfaldlega fundist í úttauga- og miðtaugakerfi (18-
22) en einnig hafa þær iðulega fundist í lungum til-
raunamúsa (23). Lífshættir nasablóðögðunnar sem
fundist hefur í vaðtjörn Fjölskyldugarðsins virðast
vera hinir sömu sé miðað við þær rannsóknir sem
þegar hafa verið gerðar (sjá síðar).
Rannsóknir á sundmannakláða á íslandi
Lirfur fuglablóðagða finnast í Reykjavík
í byrjun september 1997 fundust lirfur fuglablóðagða
í fyrsta sinn á íslandi. Voru þær þá í miklum mæli í
vatni allstórrar tjarnar sem búin hafði verið til fjórum
árum áður í Fjöldskyldugarðinum í Reykjavík. I
ágúst þetta ár bárust starfsfólki garðsins ítrekað
fregnir um kláðabólur á fótum barna sem höfðu
verið að vaða í tjörninni því fjöldi áhyggjufullra for-
eldra hringdi til að grennslast fyrir um orsakir
útbrotanna. í lok mánaðarins komu fjögur börn með
stuttu millibili til Jens Magnússonar heimilislæknis á
Heilsugæslustöðinni í Grafarvogi. Voru þau öll með
kláðabólur fyrir neðan hné og höfðu nýlega vaðið í
tjörn Fjölskyldugarðsins. Borgarlækni var tilkynnt
um málið og leitaði hann þegar ráða hjá dýrafræðing-
um á Tilraunastöðinni á Keldum. Næsta dag var gerð
frumrannsókn á lífríki tjarnarinnar sem strax miðaði
að því að kanna hvort þarna væri sundmannakláði á
ferðinni. Einungis ein snigiltegund reyndist vera í
tjörninni; vatnabobbinn Radix peregra og við athug-
un á þeim fundust fljótlega sniglar sem sundlirfur
fuglablóðagða voru að yfirgefa. Var þetta í fyrsta sinn
sem sundamannakláði var staðfestur í mönnum hér á
landi.
Ekki er ljóst hversu mörg böm fengu kláðabólur
eftir að hafa vaðið þarna árið 1997. Líklegt er talið að
sundlirfur hafi einnig hrjáð unga gesti garðsins árin
1995 og 1996 því starfsfólki bárust þá einnig upplýs-
ingar síðsumars um útbrot á fótum barna sem höfðu
verið að leika sér í tjörninni. Allt bendir því til þess
að sundlirfur fuglablóðagða hafi þegar verið til staðar
tveim árum eftir að vatni var fyrst safnað í tjörnina en
það var gert um miðjan júní 1993, rétt áður en garð-
urinn var tekinn í notkun.
Tafla I. Sýkingartíöni í vatnabobbum (Radix peregraj
af Trichobilharzia sundlirfum í vaötjörn Fjöl-
skyldugarösins í Reykjavík 1997-2001.
Ár Fjöldi athugaöra snigla Sýkingartíðni (%)
1997 162 7,9
1998 2967 0,4
1999 3520 0
2000 676 1,5
2001 1014 3,7
Araskipti á sýkingartíðni í sniglunum
Fylgst hefur verið með sýkingartíðni Trichobilharzia
sundlirfa í vatnabobbum í vaðtjörn Fjölskyldugarðs-
ins undanfarin fimm ár (tafla I). Smittíðnin var
langhæst árið 1997 en hefur síðan verið allbreytileg
milli ára. Fjölmargir þættir geta haft áhrif á sýkingar-
tíðni í sniglunum þótt líklega magnist smit mest upp
þegar margir fuglar, hver um sig smitaður af mörgum
ormum, halda lengi til á tjörninni því þá berst mikið
af bifhærðum lirfum úr nasaholi fuglanna út í vatnið.
Sniglastofninn hefur verið svipaður milli ára, og
ávallt mjög stór, þannig að sveiflur í smittíðni verða
tæplega raktar til millihýsilsins sem lifir við kjörað-
stæður í tjörninni.
Árið 2001 var sýkingartíðnin könnuð fjórum sinn-
um. Jókst hún úr 2,3% í lok júlí (130 sniglar rannsak-
aðir) í 6,5% í byrjun september (355) en hafði fallið í
2,2% um miðjan október (491) og virtist horfin um
miðjan desember (38). Líklegt er að smitaðir sniglar
geti fundist í tjörninni strax og hitna fer í veðri á vorin
en tíðnin virðist ná hámarki síðsumars og í byrjun
hausts og er það svipað og gerist annars staðar í
Norður-Evrópu (1).
Útbreiðsla fuglablóðagða á íslandi
Sumarið 2001 var leitað að blóðögðulirfum í 2435
vatnasniglum sem safnað var í átta vötnum eða tjöm-
um á Vestur- og Suðausturlandi. Auk þess að finnast
í vaðtjöminni í Fjölskyldugarðinum fundust Tricho-
bilharzia sundlirfur einnig í sniglum sem safnað var í
Reykjavíkurtjörn (þar höfðu þær raunar fundist strax
haustið 1997) og í Síkinu neðan við Deildartungu í
Borgarfirði. í ágúst og september 2002 fundust sams-
konar lirfur einnig í sniglum úr Mývatni, Víkingavatni
í Kelduhverfi, Hrísatjöm við Dalvík og Oslandstjörn á
Hornafirði þannig að augljóslega má búast við fugla-
blóðögðum í lífmiklum vötnum um land allt.
Athuganir á lokahýslum
Fram hefur komið að erfitt er að staðfesta fullorðins-
stig blóðagða í fuglum vegna þess hversu stuttan tíma
þær lifa í hýslinum, auk þess sem ormarnir eru faldir
inni í æðum (iðra- og nasablóðögður) eða í slím-
himnu nefholsins (nasablóðögður). Engu að síður
hafa tvær ólíkar tegundir iðrablóðagða þegar fundist
í álftum hér á landi. Benda ýmis útlitsfræðileg ein-
kenni til þess að hvomgri þessara tegunda hafi áður
742 Læknablaðið 2002/88