Læknablaðið - 15.01.2003, Síða 12

RITSTJÓRNARGREINAR
Margt bendir til þess að grunnvatn nútímasamfé-
lags sé mengað og stuðli að faraldri kvíða og þung-
lyndis. Einstakir heilbrigðisstarfsmenn geta í tak-
mörkuðum mæli breytt þróun samfélagsins, en þeir
gegna mikilvægu hlutverki við að fylgjast með og
miðla þekkingu um mannleg lífsskilyrði. Ef læknirinn
þorir að hlusta kemur oft skilmerkileg saga sem áður
hefur ekki verið sögð eða sem afar fáir þekkja. Oft er
það saga um niðurbrjótandi samskipti manna á milli,
en þau eru þekktir orsakavaldar þunglyndis (4-6).
Má þar nefna hvernig aukinn hraði og samkeppni í
atvinnulífinu, oft með tilheyrandi gjaldþrotum, lend-
ir harkalega á einstaklingum, eða hvernig andlegt og
líkamlegt ofbeldi, einelti eða kynferðisleg misnotkun
varpa löngum skuggum á líf margra.
Kynferðisleg misnotkun virðist vera algeng hér á
landi (7), en erlendis sýna rannsóknir að um 15%
íbúa hafa orðið fyrir slíkri reynslu (8). Þegar þolandi
leitar sér aðstoðar vegna vanlíðunar í kjölfar mis-
notkunar getur þunglyndisgreining og ávísun geð-
lyfja verið viðeigandi, en kenningin um serótónín-
skort segir lítið til um ástæður þess að einstaklingur
hafi minnkaða framleiðslu boðefnisins og þar með
orsök vandans. Siðfræðilega er ófullnægjandi að
sjúkdómsgreina þolanda ofbeldis eða misnotkunar.
Viðurkenna verður að líðan einstaklingsins, og
jafnvel líffræðilegar breytingar í heila hans (9), má
túlka sem eðlileg viðbrögð líkamans við óeðlilegu
álagi. Þannig hefst nýtt ferli sem miðar að því að
einstaklingurinn nái aftur virðingu sinni, reisn og
sjálfstrausti sem ofbeldið hefur brotið niður.
Áhugavert er að skoða vaxandi notkun geðlyfja í
ljósi umræðu um sjúkdómsvæðingu, en þar er átt við
að eðlileg mannleg fyrirbæri, svo sem ótti, depurð og
sorg, eru skilgreind sem Iíffræðileg röskun eins og til
dæmis í sykursýki (líffræðikenningin). í þeim tilvik-
um þykir rökrétt að meðhöndla með tæknilegum
hætti, það er að segja með lyfjum (10-12). í þessu
fræðilega umhverfi á öflug markaðssetning geðlyfja
eflaust stóran þátt í aukinni sölu geðlyfja (13,14).
Flestir eru sammála um réttmæti þess að nota geð-
deyfðarlyf við alvarlegu þunglyndi, þar eð þetta er
sjúkdómur sem getur dregið einstaklinginn til dauða.
Margar rannsóknir sýna hins vegar að hægt er að
meðhöndla meðalsvæsið þunglyndi með góðum ár-
angri, bæði með og án lyfja. Þegar maður stendur
frammi fyrir vali ber að hafa í huga að sálarkreppu og
vanlíðan má oft túlka sem heilbrigt ástand sem bend-
ir á nauðsyn þess að einstaklingurinn breyti lífi sínu.
Þessi viðhorf er ekki bara að finna á meðal þeirra
sem stunda sálgæslu og viðtalsmeðferð - þau skipa
einnig mikilvægan sess í Darwinistískri læknisfræði,
líffræðilegri fræðigrein sem hefur vakið nokkra at-
hygli síðastliðinn áratug (15).
Líklegt er að það sé oft jákvæðara fyrir sjálfs-
ímynd og þroska einstaklingsins að finna rót andlegr-
ar vanlíðunar og sigrast á vandamálinu með góðra
manna aðstoð, frekar en að upplifa sig sem fórnar-
lamb sjúkdóms og grípa til tækniúrlausna. Nýleg
bresk rannsókn sýndi að meirihluti einstaklinga með
fremur alvarlegt þunglyndi óskaði frekar eftir viðtals-
meðferð en lyfjameðferð þegar þeim var gefinn kost-
ur á því að velja (16).
Greiningarkerfi, staðlaðir mælikvarðar og þung-
lyndislyf eru mikilvæg tæki í höndum læknisins en
slík tæki mega aldrei koma í staðinn fyrir það sem
maðurinn í myrkrinu þarf á að halda; hann þarf að sjá
nýja möguleika ístöðunni. Til þess þarf hann tíma, að
það sé hlustað á hann og að honum sé sýnd virðing,
samkennd og þolinmæði. Mikilvægt er að heilbrigðis-
kerfið bjóði upp á réttar starfsaðstæður þannig að
læknar geti sinnt þessu mikilvægu hlutverki.
Heimildir
1. Morgunblaðið, 28. maí, 26. október 2002. Viðtöl við Sigurð
Pál Pálsson.
2. Helgason T, Tómasson K, Zoéga T. Algengi og dreifing nokk-
urra geðdeyfðar-, kvíða- og svefnlyfja. Læknablaðið 2003; 89:
15-22.
3. Sigurðsson JÁ, Stefánsson G, Sverrisson G, Njálsson Þ, Jóels-
son H. Notkun róandi lyfja og svefnlyfja. Upplýsingar frá apó-
teki og úr sjúkraskrám í Egilsstaðalæknishéraði 1986-1989.
Læknablaðið 1994; 80: 99-103.
4. Lundberg GD, Young RK, Flanagin A, Koop CE. Violence. A
compendium from JAMA, American Medical News, and the
speciality journals of the American Medical Association.
Chicago: Am Med Ass, 1992.
5. Krug EG, Mercy JA, Dahlberg LL. Zwi AB. The world report
on violence and health. Lancet 2002; 360:1083-8.
6. Kirkengen AL. Inscribed bodies. Health impact of sexual
boundary violation in childhood. Dordrecht: Kluwer Aca-
demic Publishers, 2001.
7. Morgunblaðið, 17. september 2002. Fimmta hver stúlka mis-
notuð og tíundi hver drengur. Kynning á rannsókn Hrefnu
Ólafsdóttur.
8. Svedin CG, Back C, Soderback SB. Family relations, family
climate and sexual abuse. Nord J Psychiatry 2002; 56: 355-62.
9. Childhood post-traumatic stress may affect brain develop-
ment. Findings presented at the 49th meeting of the American
Academy of Child and Adolecent Psychiatry (AACAP), Oct
23rd 2002. www.docguide.com/
10. Summerfield D. The invention of post-traumatic stress dis-
order and the social usefulness of a psychiatric category. BMJ
2001; 322: 95-8.
11. Dworkin RW. The medicalization of unhappiness. Public Inte-
rest; Washington; 2001: 85-99.
12. Double D. The limits of psychiatry. BMJ 2002; 324: 900-4.
13. Antonuccio DO, Burns DD, Danton WG. Antidepressants: A
triumph of marketing over science? Prevention & Treatment
2002. www.journals.apa.org/
14. Nikelly AG. Drug advertisments and medicalization of uni-
polar depression in women. Health Care Women Int 1995; 16:
229-42.
15. Nesse RM, Williams GC. Why we get sick - the new science of
Darwinian medicine. New York: Random House, 1994.
16. Chilvers C, Dewey M, Fielding K, Gretton V, Miller P, Palmer
B. Antidepressant drugs and generic counselling for treatment
of major depression in primary care: randomised trial with
patient preference arms. BMJ 2001; 322:772-5.
12 Læknablaðið 2003/89