Læknablaðið - 15.01.2003, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREINAR / ÚTGJÖLD VEGNA HEILBRIGÐISÞJÓNUSTU
um, þó svo að þörf sé talin á þjónustunni (12-14). í
nýlegri innlendri rannsókn meðal 18-75 ára íslend-
inga kom í ljós að heildarútgjöld heimila vegna heil-
brigðisþjónustu og hlutfall heildarútgjalda af heimil-
istekjum tengdust frestun eða niðurfellingu á heim-
sókn til læknis (6). Þessar niðurstöður benda til að
kostnaður margra heimila vegna heilbrigðisþjónustu
bitni á áframhaldandi notkun heimilismanna á heil-
brigðisþjónustunni.
Erlendar rannsóknir, einkum bandarískar, benda
til að beinum útgjöldum heimilanna vegna heilbrigð-
isþjónustu sé misjafnlega deilt. Útgjaldaupphæðir virð-
ast hæstar hjá eldra fólki, giftum, útivinnandi, og fólki
með meiri menntun og tekjur. Séu útgjöldin skoðuð
sem hlutfall af heimilistekjum virðist kostnaðarbyrð-
in mest hjá eldra fólki, giftum, barnafjölskyldum, þeim
sem ekki eru á vinnumarkaði, og þeim sem hafa
minnsta menntun og tekjur (15-21).
Lítið er vitað um bein útgjöld almennings á Islandi
til heilbrigðismála og mun á útgjöldum eftir þjóðfé-
lagshópum. í þessari rannsókn er ætlunin að varpa
nokkru ljósi á þessi útgjöld. Athuguð eru útgjöld
vegna heilbrigðisþjónustu í heild, og vegna einstakra
þjónustuþátta, svo sem læknisþjónustu, lyfja og tann-
læknisþjónustu. Útgjöld eru metin í krónum og sem
hlutfall af heimilistekjum. Við samanburð milli hópa
er úrtaki rannsóknarinnar skipt eftir kynferði, aldri,
hjúskaparstöðu, foreldrastöðu, heimilisstærð, atvinnu-
stöðu, námsstöðu, atvinnuleysi, búsetu, menntun og
heimilistekjum.
Efniviður og aðferðir
Byggt er á gögnum úr heilbrigðiskönnuninni Heil-
brigði og lífskjör Islendinga. Könnunin var samstarfs-
verkefni aðila innan Háskóla íslands og landlæknis-
embættisins. Að henni stóðu dr. Rúnar Vilhjálmsson,
prófessor, sem var verkefnisstjóri, Ólafur Ólafsson,
fyrrverandi landlæknir, dr. Jóhann A. Sigurðsson,
prófessor, og dr. Tryggvi Þór Herbertsson, dósent.
Tölvunefnd (nú Persónuvernd) og Vísindasiðanefnd
veittu leyfi fyrir framkvæmd könnunarinnar.
Þátttakendur voru íslenskir ríkisborgarar, búsettir
á íslandi, á aldrinum 18-75 ára, sem voru valdir með
tilviljunaraðferð úr Þjóðskrá. Alls skiluðu 1924 ein-
staklingar útfylltum spurningalista og voru heimtur í
heild 69%. Lýðfræðileg samsetning svarendahóps og
þýðis reyndist mjög áþekk sem bendir til þess að svar-
endahópurinn endurspegli þýðið almennt vel. Svör-
un var þó hærri meðal kvenna en karla og íbúa á lands-
byggðinni en íbúa á höfuðborgarsvæðinu. Svör þátt-
takenda voru því vegin eftir búsetu og kynferði svo
svarendahópurinn endurspeglaði þýðið betur (22).
Framkvæmd könnunarinnar byggðist á
svonefndri heildaraðferð, en sú aðferð hefur reynst
betri en eldri aðferðir og hafa heimtur almennt verið
góðar (23, 24). Aðferðin byggist á því að fyrst er
sendur út spurningalisti ásamt fylgibréfi þar sem
fjallað er um ástæður og mikilvægi rannsóknarinnar
og innihald spurningalistans. Einnig er fólki bent á
nafnleynd, rétt sinn að hafna þátttöku, og hvert það
geti beint spurningum ef einhverjar eru. Viku eftir að
spurningalistarnir eru sendir út er öllum
þátttakendum sent póstkort þar sem þeim sem þegar
hafa sent listann er þökkuð þátttakan en hinir hvattir
til að taka þátt. Að þremur vikum liðnum er þeim
sem ekki hafa svarað eða neitað þátttöku sendur
spurningalistinn í annað sinn ásamt nýju fylgibréfi.
Þegar sjö vikur eru liðnar frá fyrstu póstsendingu er
þeim sem þá hafa ekki svarað eða neitað þátttöku
sent nýtt fylgibréf og spurningalistinn í þriðja sinn.
Að loknum póstsendingum er hringt í þá sem ekki
hafa skilað spurningalistanum eða neitað þátttöku og
þeir spurðir hvort þeir vilji skila útfylltum
spurningalista (22).
Háðar breytur þessa rannsóknarverkefnis varða
kostnað vegna heilbrigðisþjónustu. Spurningarnar
voru eftirfarandi:
Hver áætlar þú að sé samanlagður kostnaður vegna
notkunar þinnar og heimilismanna þinna (svo sem
maka, barna og foreldra á heimili þínu) á eftirfarandi
þáttum það sem af er þessu ári (1998)?: a) Komur til
lækna, komur á göngu- og slysadeild og bráðamót-
töku, húsvitjanir lækna (ekki lyf), b) Lyf samkvæmt
lyfseðli, c) Lyf án lyfseðils, d) Tannlæknisþjónusta, e)
Sjúkraþjálfun, f) Sálfræðiþjónusta, g) Hjálpartæki
(svo sem hækjur, hjólastóll, hálskragi, spelkur, gervi-
útlimur), h) Gleraugu (kaup á nýjum eða viðhald), i)
Heyrnartæki (kaup á nýjum eða viðhald), j) Sjúkra-
og hjúkrunarvörur (til dæmis sjúkrakassi, plástur,
teygjubindi, mælar af ýmsu tagi, bleyjur fyrir full-
orðna), k) „Óhefðbundin” læknisþjónusta (svo sem
hnykklæknar, svæðanudd, náttúrulyf og -lækningar,
huglækningar, nálastungur, jóga).
I rannsókninni voru könnuð tengsl kostnaðarþátta
við eftirfarandi bakgrunnsbreytur: Kynferði (karl,
kona), aldur (í sex árabilum), hjúskaparstöðu (gift(ur)/
Tafla 1. Sundurliðuö meðalútgjöld heimila vegna heilbrigðisþjónustu á ársgrundvelli (1998).
Heilbrigóisþjónustuþættir Krónur Hlutfall af heildarútgjöldum1
Heildarkostnaður 57.499 100,0%
Formleg heilbrigðisþjónusta 55.569 96,6%
Þar af:
Tannlæknisþjónusta 16.405 28,5%
Heildarlyfjakostnaður 14.840 25,8%
Lyfseðilskyld lyf 11.089 19,3%
Ekki lyfseðilskyld lyf 3.878 6,7%
Taski og lyfjabúðarvörur 11.592 20,2%
Læknisþjónusta 9.623 16,7%
Sjúkraþjálfun 2.966 5,2%
Sálfræðiþjónusta 841 1,5%
Annars konar heilbrieðisþiónusta 2.011 3,5%
'Samtala lióa er ekki nákvæmlega 100% vegna námundunar og þess að fjöldi svarenda í hverjum lió er ekki alveg sá sami.
Læknablaðið 2003/89 27