Læknablaðið - 15.05.2003, Page 83

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 155
Audit
Hildur Harðardóttir, kvensjúkdómalæknir, sendi
fyrir nokkru síðan beiðni um umfjöllun um heitið
audit, einkum í samsetningunni perinatal audit. Heit-
ið vísar til þess að fram fer endurskoðun á árangri til-
tekinnar starfsemi, í þessu tilviki þeirrar sem fram fer
í tengslum við burðarmál og fæðingu.
Uppruna orðsins audit má rekja til latnesku sagn-
arinnar audirc. að heyra, og nafnorðsins auditio,
heyrn. Hin sögulega skýring er vafalaust sú að „opin-
ber“ endurskoðun fór upphaflega fram í heyranda
hljóði og að gert var munnlega grein fyrir því sem
endurskoða átti. Af sama uppruna er auditorium,
staður þar sem yfirheyrt er eða hlustað, en það heiti er
nú oftast notað um sal til fyrirlestrahalds, tónlistar-
flutnings eða yfirheyrslu.
Hljóðfræðiorð
Flest fræðiorð af þessum uppruna, sem birt eru í
læknisfræðiorðabókum, vísa til heyrnar, eyrna eða
hljóðfræði, til dæmis audiogram, heyrnarrit, audio-
meter, heyrnarmælir, auditognosis. hljóðskyn, audi-
tory canal, eyrnagöng, auditory nerve, völundarhúss-
taug, auditory reflex, heyrnarviðbragð, og auditory
tube, kokhlust.
Endurskoðun
í læknisfræðiorðabók Stedmans má þó finna skil-
greiningu á hugtakinu audit: prófun eða endur-
skoðun sem staðfestir að hve miklu leyti ástand, ferill,
eða frammistaða samrœmist fyrirfram ákveðnum
stöðlum eða skilmerkjum. Latneska nafnorðið
auditio var notað á svipaðan hátt um hlustun eða
yfirheyrslu. Hagfræðiorðasafn Islenskrar málnefndar
(Rvík 2000) þýðir heitið audit alltaf með íslenska
orðinu endurskoðun.
Rýni
Undirritaður svaraði Hildi með hraði að audit merkti
endurskoðun. en að hann gæti sætt sig við samsett orð
sem endaði á -rýni, til dæmis burðarmálsrýni.
Kvenkynsnafnorðið rýni virðist hafa unnið sér
fastan sess í gæðastjórnun, hugbúnaðarfræði og verk-
efnastjórnun og er þar notað um kerfisbundna yfir-
ferð á ferli eða gögnum til að sannreyna hvort sam-
ræmi sé við tilgreindar kröfur. Einnig er til karl-
kynsnafnorðið rýnir og er það notað um þann sem
annast slíka rýni. Islensk orðabók Eddu tilgreinir
meðal annars sögnina að rýna sem merkir: 1 skoða
(vandlega), gagnrýna, rannsaka, 2 tala vinmœli við e-n,
3 ráða rúnir. Gaman er að velta einnig fyrir sér til-
greindum merkingum nafnorðsins rýnir: 1 bein-
hákarl, 2 athugari, rannsakandi, 3 gagnrýnandi, 4 það
linsukerfi sem er nœst auga athugandans. Uppruni
þessara orða er ekki fyllilega ljós, en samkvæmt
Orðabók Háskólans má finna einstök dæmi um
notkun þeirra allt frá 17. öld.
Læknisfræðileg rýni
Gera má ráð fyrir að skoðun á árangri og frammi-
stöðu tiltekinnar læknisfræðilegrar starfsemi verði í
vaxandi mæli beitt sem þætti í gæðastjórnun á heil-
brigðisstofnunum. Þörf er því fyrir lipurt heiti. Rýni
er gott heiti á þeirri kerfisbundnu yfirferð sem beita
þarf og fer vel í alls kyns samsetningum, til dæmis að-
gerðarýni, meðferðarrýni, rannsóknarýni, rýnifundur
og sjúkraskrárrýni.
Vegetative state
Frá Islenskri málstöð barst fyrirspurn vegna þess sem
nefnt er á ensku: persistent vegetative state, en þessi
samsetning finnst ekki í íðorðasafni lækna. Þýðingar
á einstökum orðum má finna eftir öðrum leiðum:
persistent langvarandi, linnulaus, varanlegur, viðvar-
andi; vegetative ómeðvitaður, ósjálfráður, óvirkur,
sljór, viljalaus; state aðstæður, ástand, hagur, staða.
Lýsingarorðið vegetative er dregið af nafnorðinu
vegetation, sem er samheiti fyrir plöntu- og jurta-
gróður. í ofangreindu samhengi vísar það til lífs án
vilja, hugsunar eða meðvitundar. Heitið persistent
vegetative state mun hafa verið sett fram árið 1972 til
að lýsa ástandi þeirra sjúklinga sem eru algerlega
meðvitundarlausir og skynja ekki umhverfi sitt, en
viðhalda ósjálfráðri starfsemi, svefn- og vökumynstri
og geta sýnt viss viðbrögð við ytra áreiti. Þetta ástand
kemur fram þegar æðri heilastöðvar, fyrst og fremst í
heilaberki, eru óstarfhæfar en þær lægri eru virkar.
Talið er víst að þessir sjúklingar séu alveg án sjálfs-
vitundar og skynji ekki sársauka þrátt fyrir fyrr-
greind, ósjálfráð viðbrögð.
Til að koma umræðunni af stað bjó undirritaður
strax til nokkur heiti: viðvarandi dauöadá, viðvarandi
meðvitundardá, viðvarandi lífsvitundardá og viövar-
andi tilvitundardá. I stað „viðvarandi“ má einnig
setja „varanlegt". Gaman væri nú að fá viðbrögð frá
þeim sem telja sig málið varða.
Meira um incidentaloma
í tölvupósti bárust tvær tillögur til viðbótar því sem
áður hafði verið sett fram um heiti á hnútum eða
fyrirferðaraukningum, sem stundum finnast í líffær-
um við rannsóknir af öðru tilefni. Nýju tillögurnar
eru hulinshnútur og hulinshnykill.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Læknablaðið 2003/89 455