Læknablaðið - 15.12.2004, Blaðsíða 14

FRÆÐIGREINAR / NÝGENGI ÖRORKU
Percentage Percentage
-A— Higher level
Year
■ Both pension levels combined
■ Higher level
Year
■ Both pension levels combined
Figure 1. Incidence of disability pension in Iceland from 1992 to 2003, by gender.
Incidence (%) of disability pension Unemployment rate (%)
Year
■■— Incidence of disability (50-75%) ♦ Unemployment rate (%)
Incidence (%) of disability pension Unemployment rate (%)
Year
Incidence of disability (50-75%) ' ♦ Unemployment rate (%)
Figure 2. Relationship
between rate ofunem-
ployment and incidence
ofdisability pension in
Iceland (both pension
levels combined) from
1992 to 2003, by gender.
Efniviður og aðferðir
Unnar voru úr gögnum Tryggingastofnunar ríkisins
upplýsingar um kyn, aldur og örorkustig þeirra sem
metnir voru í fyrsta sinn til örorku vegna lífeyristrygg-
inga á íslandi ár hvert á tímabilinu 1992 til 2003. Aflað
var upplýsinga frá Hagstofu íslands um fjölda Islend-
inga á aldrinum 16-66 ára á sama tíma (2). Þessar upp-
lýsingar voru notaðar til að reikna nýgengi örorku á
íslandi. Einnig var aflað upplýsinga frá Hagstofu og
Vinnumálastofnun um umfang atvinnuleysis á Islandi
á árunum 1992 til 2003 (2, 3). Við tölfræðilega úr-
vinnslu var reiknaður fylgnistuðull Pearsons (10).
í þeim gögnum sem unnið var með voru hvorki
nöfn né kennitölur viðkomandi einstaklinga.
Niðurstöður
Mynd 1 sýnir nýgengi örorku ár hvert hjá konum og
körlum á íslandi á tímabilinu frá 1992 til 2003. Þar sést
að nýgengi örorku í heild (bæði örorkustigin saman-
lögð) var hjá báðum kynjum tiltölulega hátt á árunum
1992 til 1995, það var lægra á árunum 1996 til 2002
og hækkaði síðan verulega á árinu 2003. Hliðstæðar
breytingar sjást hvað varðar hærra örorkustigið eitt sér,
nema þar sést óvenju mikil hækkun frá 1999 til 2000
hjá konum. Nýgengi lægra örorkustigsins lækkar smám
saman hjá körlum fram til ársins 2001, en hækkar lítil-
lega frá 2002 til 2003. Hjá konurn lækkar nýgengi lægra
örorkustigsins ár frá ári til ársins 2002, en lækkunin er
mest áberandi frá 1998 til 2000. Nýgengi lægra örorku-
stigsins hækkar síðan nokkuð frá 2002 til 2003.
Mynd 2 sýnir tengsl atvinnuieysis og nýgengis ör-
orku á íslandi fyrir árin 1992 til 2003. Sambandið er
afar sterkt. Pearson fylgni fyrir konur er 0,77 og fyrir
karla er hún 0,80, sem telst mjög mikið í félagsvísinda-
legum rannsóknum. Ef fyrst er litið á samband þessara
þátta hjá konum kemur í ljós að umtalsverð aukning
varð á nýgengi örorku í heild (bæði örorkustigin sam-
anlögð) í kjölfar mikillar aukningar atvinnuleysis á
árunum 1992-95. Síðan lækkaði atvinnuleysisstigið og
nýgengi örorku fylgdi nokkuð fast á eftir. Árið 2000,
fyrsta árið eftir að nýr örorkustaðall var tekinn í notk-
un, hækkaði nýgengið hjá konum aðeins en það er þó
samfara aukningu atvinnuleysis meðal kvenna það
árið. Loks tóku bæði atvinnuleysisstigið og nýgengi
örorku stórt stökk árið 2003. Nýgengið varð þá heldur
hærra en hæst varð á árinu 1995, þó atvinnuleysið árið
2003 hafi ekki náð alveg samsvarandi hæð og áður. Hjá
körlum er sambandið einnig mjög náið utan þess frá-
viks að nýgengisstigið fór ekki jafn langt niður og at-
vinnuleysisstigið á árunum 1997-2001. Atvinnuleysið
jókst svo stórlega á árunum 2002 og 2003 og nýgengi
örorku tók stórt stökk í kjölfarið, árið 2003.
Á heildina litið eru tvær stórar sveiflur í aukningu
nýgengis örorku á tímabilinu (1992-1995 og 2003)
og báðar tengjast verulegri aukningu atvinnuleysis.
Aðrar breytingar frá ári til árs falla nokkuð í skugg-
ann af þessum meginbreytingum og hlýtur hið nána
834 Læknablaðið 2004/90