Læknablaðið - 15.12.2004, Síða 30

■ FRÆÐIGREINAR
EINELTI Á VINNUSTAÐ
(OR=l,8 95% vikmörk 1,1-2,7). Þeir sem hafa orðið
fyrir einelti, voru hins vegar líklegri en aðrir til að hafa
verið fjarverandi frá vinnu vegna eigin veikinda (sjá
töflu II). Þetta kom fram bæði þegar spurt var um hve
lengi starfsmenn hafa verið fjarverandi vegna eigin
veikinda síðastliðna 12 mánuði (p=0,027) og þegar
spurt var hve oft viðkomandi hafa verið fjarverandi
(p=0,008). Einnig voru þolendur eineltis líklegri til að
segjast hafa mætt veikir til vinnu vegna álags á síðustu
12 mánuðum (p=0,0001).
Þegar hins vegar var horft samhliða í lógistískri
aðhvarfsgreiningu á starf (p<0,01), aldur í starfi
(p<0,001), tíðni (p=0,13) og lengd (p<0,55) veikinda-
fjarvista, mætt veik(ur) í vinnu (p<0,001), læknis-
heimsóknir vegna umgangspesta (p=0,069) og sam-
spil þessara þátta við einelti, þá var myndin önnur
og tengsl við veikindafjarvistir verða ekki marktæk.
Skýringuna á þessu er að finna í að stjórnendur eru
mun sjaldnar en starfsmenn fjarverandi frá vinnu
vegna veikinda og verða sjaldnar fyrir einelti.
Tengsl voru á milli þess að vera þolandi eineltis og
líðanar í starfi (sjá töflu III). Þannig voru þessir starfs-
menn líklegri til að hafa fundið nýlega fyrir streitu
(p=0,025), að vera andlega úrvinda eftir vinnudaginn
(p=0,013), að hafa átt við svefnvandamál að stríða
(p=0,001) og andleg líðan þeirra var verri (p<0,0001).
Þessir starfsmenn voru einnig mun ósáttari við vinn-
una (p<0,0001) en þeir sem hafa ekki orðið fyrir ein-
elti.
Umræður
Heilsuvernd á vinnustað er forvarnarstarf sem mið-
ar að því að koma í veg fyrir heilsutjón starfsmanna.
Heilsuverndin felst fyrst og fremst í því að greina
heilsufarshættur á vinnustað og skipuleggja forvarnir.
Meðal áhættuþátta eru samskiptavandamál og ein-
elti.
Einelti er ávallt huglæg upplifun þess sem fyrir því
verður þrátt fyrir að ákveðnar skilgreiningar á hug-
takinu liggi fyrir eins og rætt er um í inngangi. Það
hefur í för með sér að í rannsókn sem þessari er ein-
ungis hægt að byggja á frásögn þolanda af því sem
hann segist hafa orðið fyrir og upplifað. Túlkun rann-
sóknarinnar verður því að taka mið af þessu. Einnig
verður að hafa í huga að þessi grein fjallar um einelti
meðal bankamanna, en sálfélagslegt vinnuumhverfi
er sá þáttur sem mest mæðir á í starfsumhverfi þeirra.
Það er þannig ekki hægt út frá þessari rannsókn að
segja til um hvort einelti sé meira eða minna í þessum
geira atvinnulífsins en öðrum.
Það getur komið á óvart að rannsóknin sýni að
þolendur eineltis hafi ekki í mun meira mæli en aðrir
starfsmenn leitað til læknis vegna eigin veikinda, en
það er einvörðungu vegna kvefpesta sem þolendur
eineltis leita fremur til læknis en aðrir starfsmenn.
Þetta er og í andstöðu við nýlega grein um tengsl
hjartasjúkdóma, þunglyndis og eineltis (14). Þrátt
fyrir þetta finnst þolendum eineltis í íslenskum bönk-
um að þeim líði verr andlega en öðrum starfsmönn-
um, þeir finna fremur fyrir streitu og eru líklegri til
að vera andlega úrvinda í lok vinnudags, auk þess
sem þeir eiga fremur við svefnvandamál að stríða.
Það að þessir starfsmenn leiti sér ekki aðstoðar hjá
lækni getur hins vegar rennt stoðum undir þær kenn-
ingar sem fram hafa komið að einelti hafi slæm áhrif
á sjálfstraust þolenda sem verður til þess að þeir
leita sér síður aðstoðar vegna vanlíðunar og heilsu-
farsvandamála. Vegna þess hve áberandi ósáttari þol-
endur eineltis eru með vinnuaðstæður sínar en aðrir
starfsmenn, má ætla að ef þeir þurfa að leita sé hjálp-
ar vegna alvarlegra sjúkdóma, svo sem geðraskana,
hætti þeir störfum. Á þetta væntanlega einkum við
ef til viðbótar við ósættina bætist heilsubrestur sem
þeir mögulega tengja vinnustaðnum. Þá er líklegt
að þolendur leiti leiða til að komast frá vinnustaðn-
um með því að ráða sig til annarra starfa eða með
því að sækja um örorku- eða atvinnuleysisbætur. Þar
sem þessi rannsókn byggir á starfandi bankamönnum
gætir áhrifa hraustra starfsmanna í gögnunum. Það er
að segja, starfsmenn sem hafa ekki þolað vinnuna eru
horfnir til annarra starfa, eða eru komnir á atvinnu-
leysisbætur eða lífeyri. Hvort þetta er raunin verður
þó ekki svarað til fullnustu nema með því að rann-
saka algengi eineltis á meðal þeirra sem farið hafa á
endurhæfingarlífeyri, örorku eða hafa lent í langtíma
atvinnuleysi.
Rannsóknin sýnir að það eru fremur undir- en
yfirmenn sem hafa orðið fyrir einelti í starfi og að
þessir starfsmenn eru líklegri til að búa við óæskilegt
vinnufyrirkomulag, svo sem lítið sjálfræði, misvísandi
kröfur og skort á aðstoð og stuðningi meðal annars
frá yfirmönnum. Auk þess sýnir rannsóknin að starfs-
aldurinn er að meðaltali hærri meðal þolenda einelt-
is. Þær miklu breytingar sem hafa orðið á umhverfi
bankanna og á vinnufyrirkomulagi hjá starfsmönn-
um banka og sparisjóða undanfarin ár hafa vafalítið
skapað vissan óróa, ekki síst meðal þeirra almennu
starfsmanna sem hafa hvað lengstan starfsaldur. Það
gæti útskýrt hvers vegna þessir starfsmenn eiga frem-
ur en aðrir á hættu að verða undir f samskiptum og
að verða þolendur eineltis. Þetta undirstrikar mikil-
vægi þess að yfirmenn og stjórnendur kunni vel til
samskipta, þekki áhættuþætti í sálfélagslegu vinnu-
umhverfi starfsmanna og stuðli á þann hátt að betri
heilsuvernd starfsmanna.
Þakklr
Við þökkum Sambandi íslenskra bankamanna fyrir
framlag þeirra til rannsóknarinnar. Einnig þökkum
við Hildi Friðriksdóttur fyrir vinnu við innslátt og
850 Læknablaðið 2004/90