Læknablaðið - 15.12.2004, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / VÍSINDASTÖRF Á LAN DSPÍTALA
menntun heilbrigðisstarfsmanna líklega ekki síst
vegna áhrifa frá vaxandi umfangi vísindastarfsemi
meðal þeirra nágrannaþjóða, sem mennta okkar
starfsmenn. Akademískar kröfur um vísindavirkni
hafa aukist á alþjóðavísu og í samræmi við það hefur
LSH hert sínar kröfur á þeim vettvangi. Nýjar rann-
sóknaráherslur og tilkoma ÍE og UVS ásamt aukinni
virkni hjá Hjartavernd eiga einnig sinn þátt í þessari
grósku en 12% af ISI greinum LSH eru unnar með
þessum aðilum. Þannig hefur samvinna á milli klín-
ískra og grunnvísindamanna eflst hérlendis og leitt tii
nýsköpunar á sviði rannsókna og það er von höfunda,
að áframhaldandi samþætting innan rannsóknargeir-
ans eflist enn frekar, bæði innan LSH svo og við aðrar
stofnanir á landsvísu.
Höfundar telja að meginstyrkur LSH á þessu sviði
sé mikill mannauður. Um 2500 háskólamenntaðir
starfsmenn úr ýmsum greinum vinna við stofnunina
og er um fimmtungur þeirra virkur í vísindavinnu,
sem aðallega er á sviði heilbrigðisvísinda. Þessir
starfsmenn eiga aðild að 70% greina sem birtar eru
um læknisfræði frá íslandi og sennilega enn stærra
hlutfalli tilvitnana. Myndast hafa nokkrir sterkir
rannsóknarhópar sem spanna sviðið frá klínískum
vísindum yfir í grunnvísindi, annaðhvort með aðstöðu
innan LSH eða með samvinnu við utanaðkomandi
aðila. Mynd 7 sýnir vel þann mannauð sem LSH hef-
ur á að skipa og stendur á bakvið þann ágæta árangur
sem greint er frá í þessari grein. Vísindamenn sem hafa
fengið um og yfir 1000 tilvitnanir hafa sterka stöðu til
að fá innlenda og erlenda rannsóknarstyrki og sam-
starfsaðila frá bestu stöðum. Þátttaka LSH í alþjóða
vísindasamfélaginu er veruleg því yfir helmingur
greina eru unnar með aðild erlendra vísindamanna.
Tölur frá nágrannalöndum sýna að um 40% greina
eru unnar með aðild erlendra vísindamanna (7).
Alþjóðavæðing er talin styrkleikamerki í vísindum
og sterk fylgni er á milli fjölda höfunda að greinum
og þeirra tilvitnana sem greinin nær (16). Hærra
hlutfall samvinnuverkefna við erlenda aðila kann þó
að endurspegla að nokkru erfiðleika við að fjármagna
stórar rannsóknir hérlendis, svo að rannsakendur
hafi þurft að leita annað auk þess sem íslenskir heil-
brigðisstarfsmenn leita út fyrir landssteinana varð-
andi framhaldsmenntun og halda oft áfram samstarfi
við fyrri erlenda samstarfsaðila. Vísindi eru mjög
gagnvirk og sú gróska sem orðið hefur í íslensku
vísindasamfélagi utan LSH hefur haft mjög hvetjandi
áhrif á vísindastarfsemi innan veggja spítalans. Má
þar nefna starfsemi Hjartaverndar, ÍE og UVS sem
byggja sitt starf að hluta eða verulegu leyti á samvinnu
við starfsmenn LSH og þeim rannsóknarefnivið sem
þar er að finna. Nokkur sprotafyrirtæki hafa einnig
sprottið úr vísindajarðvegi á LSH og sum hver orðið
að öflugum fyrirtækjum í íslensku samfélagi, svo sem
Flaga-Medcare og Marel.
Gróskan í íslensku vísindasamfélagi á sér margar
ástæður. Ein er sú að aukið fjármagn er nú fyrir hendi.
Opinberar fjárveitingar til rannsókna og þróunar
hafa vaxið undanfarna áratugi og hafa nú náð 3% af
vergri þjóðarframleiðslu. Samkvæmt mati OECD er
ísland meðal topp 1-5 landa sem hafa bætt stöðu sína
mest við að byggja upp rannsóknir og þróun á undan-
förnum árum (9) en Bandaríkin hafa samt afgerandi
forustu á því sviði.
Hlutur rannsókna á sviði heilbrigðismála hefur
vaxið úr því að taka til sín 3-4% alls fjár sem varið
var til rannsókna og þróunar hér á landi árið 1977
í 38% árið 2001. Megnið af þessum vexti hefur átt
sér stað á undanförnum níu árum því árið 1995 var
hlutfall rannsókna í heilbrigðismálum enn innan við
10% (23). Innkoma fjármagns á sviðið hefur fyrst og
fremst verið í gegnum lyfja- og líftæknifyrirtæki. Fjár-
veitingar til beinna styrkja hafa einnig aukist en hlut-
ur heilbrigðisvísinda hefur staðið í stað.
A árunum 1995 til 2001 fengu heilbrigðisvísindi 10
til 14 % af úthlutuðu fjármagni til rannsókna (24) en
heilbrigðisvísindi stóðu hins vegar að 33% ISI greina
árið 2001. Hlutur LSH í úthlutun þessara ára var 2%
en LSH stóð að 23% allra ISI greina frá íslandi árið
2001.
Þessar tölur benda til þess að fjármögnun vísinda-
verkefna á LSH sé að nokkrum hluta falinn í almenn-
um rekstrarkostnaði hans, þótt vissulega leggi margir
starfsmenn á sig ómælda vinnu utan vinnutíma til
vísindaverkefna því þessi vinna er oft unnin meira
af ástríðu en skyldu og starfsmenn hafa hvorki helg-
aðan tíma né viðunandi aðstöðu í mörgum tilvikum.
Frekari utanaðkomandi fjármögnun á vísindaverk-
efnum er jafnframt nauðsynleg þar sem fyrirséð
er að fjármagn til vísindarannsókna á heilbrigðis-
sviði verði ófullnægjandi á næstu árum ef viðhalda
á þeirri grósku sem þessi samantekt frá fyrri árum
endurspeglar. Utanaðkomandi fjármögnun er ekki
síst nauðsynleg í ljósi sparnaðarkröfu ríkisvaldsins,
sem ekki virðist taka tillit til alhliða hlutverks stofn-
unarinnar sem menntunar- og vísindastofnunar auk
hefðbundinnar klínískrar þjónustu við íslenskt sam-
félag. Þótt ýmis verkefni hafi verið styrkt að hluta af
rannsóknarsjóðum er ljóst að LSH hefur staðið öflugt
að baki margra vísindamanna varðandi bæði stór og
smá verkefni. Bregðist sá bakhjarl mun vísindavirkni
stofnunarinnar minnka og erfitt að sjá fyrir að sam-
starfsstofnanir og erlendar styrkveitingar muni koma
þar í stað á næstu árum. Vísindasjóður LSH stendur
illa og annað styrkfé úr opinberum rannsóknarsjóð-
um til verkefna á LSH hefur staðið í stað síðastliðin
fimm ár (25). Samvinnuverkefnum við líftæknifyrir-
tækin hefur fækkað, en þessi fyrirtæki hafa fjármagn-
að ýmis rannsóknarverkefni við spítalann, ótengd
samvinnuverkefnunum, í gegnum greiðslur í sérstaka
rannsóknarsjóði starfsmanna á LSH. Á móti kem-
J
844 Læknablaðið 2004/90